Được ví là cánh chim đầu đàn trong ngành công nghiệp thép Việt, nếu để Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên (TISCO) rơi vào tình trạng khó khăn, có thể bị phá sản sẽ đẩy hơn 5.000 người lao động vào cảnh thất nghiệp, cũng có nghĩa cuộc sống của hàng vạn gia đình bị bấp bênh, kéo theo hàng loạt hệ lụy xã hội khó lường.

Điểm tựa của hơn 5.000 công nhân

Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên (TISCO) từ khi được thành lập (1963) đến nay luôn được coi là “cái nôi”, “con chim đầu đàn”, “người anh cả” của ngành công nghiệp luyện kim Việt Nam, có dây chuyền sản xuất liên hợp khép kín từ khai thác quặng sắt đến luyện gang, luyện thép và cán thép. Nhà máy giai đoạn 1 của TISCO hiện có hơn 5.000 công nhân đang làm việc với mức lương trung bình từ 7 - 8,5 triệu đồng/tháng/người. Ông Vũ Thượng Thư, Chủ tịch công đoàn của TISCO cho biết, từ khi thành lập Công ty đến nay, nhà máy giai đoạn 1 luôn hoạt động có hiệu quả, tạo dựng được thương hiệu và uy tín với người tiêu dùng; sản xuất có lãi, ổn định việc làm, thu nhập và chăm lo đời sống vật chất, tinh thần, đảm bảo an sinh, phúc lợi cho người lao động. Từ năm 2013 đến hết quý II/2018, mặc dù đang trong giai đoạn khó khăn do Dự án giai đoạn 2 nhưng Công ty đã nộp ngân sách 1.961,8 tỷ đồng, duy trì được việc làm, không nợ lương và vẫn gắng hết sức chăm lo đời sống, đảm bảo an sinh xã hội cho người lao động.

Năm 2007, Dự án đầu tư mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của Tisco với tổng mức đầu tư ban đầu hơn 3.800 tỷ đồng được triển khai với mục tiêu đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất luyện kim (bao gồm khai thác, chế biến quặng sắt), nhằm đạt năng lực sản xuất 500 nghìn tấn phôi thép/năm. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, dự án bị chậm tiến độ, bị đội vốn lên hơn 8.100 tỷ đồng. Vì thế, từ năm 2013, dự án này đã phải nằm đắp chiếu.

Những khó khăn của Dự án giai đoạn 2 đã ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất của Nhà máy giai đoạn 1. Từ năm 2011, TISCO đã phải dùng nguồn vốn ngắn hạn để trả lãi và gốc vay của dự án cho các ngân hàng (đến thời điểm 31/5/2018 đã trả lãi và gốc cho các ngân hàng là 1.313 tỷ đồng). Tổng số tiền đã chi cho dự án là 1.531 tỷ đồng, khiến TISCO phải vay thêm vốn để bù đắp vốn lưu động cho sản xuất kinh doanh làm cho chi phí tài chính tăng cao. Từ tháng 1/2017, mỗi tháng TISCO phải trả cho các ngân hàng khoảng 47 tỷ đồng. Dự án giai đoạn 2 chưa có hướng giải quyết cũng khiến các ngân hàng giảm hạn mức cho vay và đồng loạt tăng lãi suất lên 8%/năm khiến TISCO khó khăn trong cân đối dòng tiền phục vụ sản xuất, chi phí tài chính cao. Cùng với đó, Dự án chậm tiến độ đã tạo dư luận xấu về TISCO, ảnh hưởng lớn tới hệ thống phân phối và tiêu thụ thép TISCO, giảm năng lực cạnh tranh của TISCO trên thị trường do chi phí cao.

Niềm tin vào TISCO chưa bao giờ thuyên giảm

Nhóm phóng viên Báo Tiếng nói Việt Nam có mặt tại Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên vào thời điểm công bố kết luận của Thanh tra Chính phủ về những sai phạm trong Dự án giai đoạn 2 của TISCO. Trái ngược với những thông tin về một TISCO đìu hiu, chúng tôi tận mắt chứng kiến một TISCO đang hối hả với các hoạt động sản xuất. 7h30 sáng, nườm nượp công nhân hối hả vào ca. Những cột khói và tiếng vận hành ầm ầm của nhà máy giai đoạn 1 hòa với tiếng động cơ ô tô tải cỡ lớn ra vào chở hàng.

Dẫn chúng tôi đi thăm Nhà máy cốc hóa, ông Trần Văn Quang - Phó Giám đốc Nhà máy cho biết: Hiện Nhà máy có 463 lao động, sản xuất hơn 200 nghìn tấn gang/năm. Về khó khăn mà TISCO đang gặp phải, ông Quang chia sẻ: Đặc trưng ở TISCO là người lao động rất gắn bó, đồng hành và chia sẻ khó khăn với Công ty, bởi hầu hết người lao động đều có từ 2 - 3 thế hệ trong gia đình cùng làm tại đây. Đây được coi là điểm mạnh của TISCO. Cũng vì thế, nếu để TISCO phá sản thì không chỉ là hơn 5.000 nhân công lao động trực tiếp bị thất nghiệp, mà cuộc sống của các hộ gia đình đó cũng rơi vào tình cảnh sống bấp bênh, không có tương lai. Dự án giai đoạn 2 hiện đã hoàn thiện tới 90%, nếu tiếp tục được đầu tư để đưa vào hoạt động sản xuất thì sẽ phát huy nội lực, cứu vãn được tình thế. Còn cứ để như hiện tại, thiết bị để lâu sẽ bị hỏng, rất lãng phí.

Anh Nguyễn Việt Dũng - công nhân tại Phân xưởng luyện cốc cho hay, anh làm tại TISCO đã 36 năm nay (1983) và là thế hệ thứ 2 của Công ty. Anh chia sẻ: “Mấy chục năm hai cha con cùng bao công nhân đã trải qua những thăng trầm của công ty nên hiểu và tin tưởng công ty sẽ sớm vượt qua khó khăn lần này. Chúng tôi chia sẻ khó khăn với công ty, giảm 5% đơn giá tiền lương trong quý I, đồng thời đẩy mạnh sản xuất kinh doanh có hiệu quả, tăng năng suất lao động để công ty sản xuất có lãi. Đây là cách chứng minh, khẳng định với các ngân hàng, để họ tiếp tục cấp vốn. Chúng tôi vẫn tin tưởng vào tương lại phát triển của TISCO”.

Đứng trước khó khăn chung của Công ty, cả Phân xưởng luyện cốc đều xác định sẽ đẩy mạnh năng suất lao động, chung sức cùng công ty vượt qua khó khăn. Anh Bùi Khắc Tuấn, Quản đốc Phân xưởng luyện cốc cho biết: “Phân xưởng hiện sản xuất 64 buồng lò/ngày đêm với sản lượng trên 135.000 tấn/năm, vượt công suất thiết kế 10.000 tấn. Ngoài ra, chúng tôi cấp khí than cho các nhà máy cán trong Công ty để giảm giá thành thép cán. Năm 2016, phân xưởng làm máy che bãi than rộng 5.100m2 để giữ chất lượng cho than”, ông Bùi Khắc Tuấn cho hay.

Gia đình chị Bùi Thị Tuyết, công nhân nhà máy luyện gang của TISCO có tới 3 thế hệ làm việc tại đây. Bố mẹ chị là những người đặt nền móng đầu tiên của nhà máy. 27 năm gắn bó với Công ty, chị Tuyết chưa bao giờ mất niềm tin. “Công ty sẽ vượt qua thôi. Làm sao mà phá sản được!”, chị Tuyết khẳng định.

Vẫn là giá trị thương hiệu

Là thế hệ lãnh đạo thứ 5 của TISCO, những ngày này, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên Hoàng Ngọc Diệp gần như không rời khỏi Công ty. Trước kết luận của Thanh tra Chính phủ, ông cho rằng: “Với những vi phạm đã được Thanh tra Chính phủ chỉ ra, ai sai phạm tới đâu sẽ phải chịu trách nhiệm tới đó. Tuy nhiên, TISCO vẫn là thương hiệu giá trị. Sản phẩm của doanh nghiệp đa dạng với các dòng sản phẩm thép cây, thép cuộn đến thép hình. Nếu Dự án giai đoạn 2 sớm được hoàn thành và đi vào sản xuất thì hoàn toàn có thể giải quyết được những vướng mắc, khó khăn tồn tại đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh hiện nay, để TISCO tồn tại và phát triển, bảo toàn được vốn Nhà nước, trả nợ được các ngân hàng, tạo điều kiện lo công ăn việc làm cho hơn 5.000 lao động, đảm bảo an sinh xã hội cho hàng vạn người khu vực phía Nam TP. Thái Nguyên”.

Nếu không sớm triển khai được dự án thì chất lượng thiết bị đã đến hiện trường ngày càng hư hỏng xuống cấp, hàng tháng vẫn phải chi phí cho hoạt động của bộ máy Ban Quản lý Dự án, trông coi thiết bị, chi trả tiền lãi vay, ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất kinh doanh, làm cho tình hình tài chính của TISCO ngày càng khó khăn, lún sâu vào nộ nần, mất cân đối dòng tiền, sẽ không duy trì được sản xuất và TISCO sẽ bị phá sản. Như vậy, vốn của Nhà nước cũng bị mất và các cổ đông, ngân hàng cũng không thu được nợ, chưa kể tác động trực tiếp đến đời sống người lao động TISCO, các doanh nghiệp liên quan và hệ lụy xã hội sẽ rất lớn.

TISCO đã có văn bản báo cáo Thủ tướng, Ngân hàng Nhà nước, Tổng Công ty Thép Việt Nam về vấn đề vay vốn. Nhưng các khoản nợ ngân hàng của TISCO lại chuyển sang nhóm nợ 5 nên các ngân hàng dừng cấp tín dụng cho TISCO, dẫn đến việc TISCO không có vốn cho sản xuất kinh doanh. Vô hình chung giết cả Nhà máy giai đoạn 1 vẫn đang hoạt động sản xuất tốt.

“Hiện nay, giai đoạn 2 bị vướng mắc nên toàn bộ hệ thống tín dụng đã ngừng cấp vốn cho dự án. Do vậy, giải pháp tốt nhất để giải quyết tình trạng bế tắc của Dự án giai đoạn 2 là thoái vốn càng nhanh càng tốt”, ông Hoàng Ngọc Diệp chốt lại.