Con giống bột: Nét đẹp dịp Trung thu

Trước đây, cứ mỗi dịp gần Tết Trung thu, những con giống nhỏ xinh bằng bột được bày bán khắp các phố phường Hà Nội và nhiều tỉnh đồng bằng Bắc bộ.

 

Con giống bột tại miền Bắc chia ra làm 3 phong cách: phong cách Phú Xuyên, phong cách Đồng Xuân và phong cách Phố Khách. Con giống bột tại Xuân La, Phú Xuyên, ngoại thành Hà Nội được làm bằng bột nếp nhuộm bằng các vật liệu thiên nhiên, sau đó được nấu chín. Khi nặn xong, con giống thường được đem hấp lại cho bóng đẹp. Đề tài của con giống bột Phú Xuyên thường lấy từ những con vật, đồ vật gần gũi với cuộc sống con người ở làng quê như: trâu, bò, lợn, gà, ấm trà, đầu sư tử Trung Thu... Trẻ em sau khi chơi xong có thể ăn được luôn để khỏi phí.

Con giống bột Đồng Xuân tại Hà Nội do người dân ở phố Hàng Mã, Hàng Lược, Hàng Đường, Đồng Xuân chế tác phổ biến được làm bằng bột nếp trộn với bột hoành tinh, nhuộm bằng phẩm màu, sau khi nặn xong được quang dầu bóng để có thể bảo quản được trong nhiều năm. Loại con giống này không thể ăn được, mà chỉ là đồ chơi cho trẻ em cũng như đồ trang trí. Các đề tài con giống bột Đồng Xuân thường rất phong phú, thường là các loài động vật như bộ Lục Súc (ngựa, trâu, dê, gà, chó, lợn), cá chép, cá vàng, tôm, cua, voi, rắn, hổ, chuột...; hoa quả như: đào, lựu, na, xoài, thị...; các đồ vật như: bộ ấm chén, chậu hoa, hòn non bộ, đôi hài thêu, kể cả những sinh hoạt của con người như cậu bé chăn trâu thổi sáo, người chèo thuyền hoa, trẻ em rước rồng múa sư tử.

Con giống bột được trẻ em đặc biệt yêu thích.

Con giống bột Phố Khách, chủ yếu do người Hoa Kiều ở phố Hàng Buồm, Mã Mây chế tác, tuy có nguyên liệu tương tự con giống bột Đồng Xuân nhưng kỹ thuật chế tác lại tinh xảo, tỉ mỉ hơn. Các đề tài của con giống bột Phố Khách thường thiên về thần thoại như tứ linh, nghê hí châu, sư tử hí cầu, cá chép hoá rồng, thiềm thừ hí nguyệt, cô tiên cầm phất trần,... hay những nhân vật trong văn học Trung Hoa như: Tôn Ngộ Không, Quan Công, Trương Phi, Lưu Bị... Tới những năm 60 của thế kỷ XX, con giống bột Phú Xuyên được cải tiến với que tre cắm vào, để tiện cho việc phơi phóng, trưng bày không bị tốn diện tích, là tiền thân của những con giống được bày bán phổ biến ngày nay với cái tên “tò he”

Không chỉ là món đồ chơi được trẻ em đặc biệt yêu thích, món đồ trang trí mâm cỗ Trung Thu độc đáo, con giống bột còn đóng vai trò tâm linh, phục vụ các sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo của người Việt. Chúng được coi như lá bùa hộ mệnh bảo vệ đứa trẻ khỏi những tác động tiêu cực từ ma quỷ và ác thần. Bởi vậy, khi những con giống bị gãy hỏng, trẻ em thường dành thời gian sửa chữa lại chúng chứ không vứt đi. Những con giống hình mâm ngũ quả, những con ngựa đóng yên cương, những đôi hài thêu được các bà các cô sử dụng như lễ vật để dâng lên Phật, Thánh tại các chùa chiền, đền phủ. Những hình tượng thiếu nữ mặc áo dài đỏ, xanh, trắng vàng, đứng trên thuyền hay ngự trên quả núi là biểu trưng cho Tứ Phủ Thánh Cô trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ. Thậm chí, những gia đình có con cái chết yểu vẫn sẽ giữ lại những con giống bột mà chúng đã chơi trên bàn thờ, chứ không thay thế thường xuyên giống như những lễ vật khác.

Những năm 80 của thế kỷ XX là thời điểm những con giống bột tại Hà Nội dần dần lui vào dĩ vãng. Vì hoàn cảnh lịch sử, kinh tế khó khăn thiếu thốn, nguyên vật liệu khan hiếm, cộng thêm việc những nghệ nhân già qua đời mà chưa kịp truyền lại nghề cho con cháu, cho nên hình ảnh những con giống bột Đồng Xuân, Phố Khách bày bán khắp các con phố vào mỗi dịp rằm tháng tám chỉ còn lưu lại trong những bức ảnh và ký ức xưa của các bậc tiền bối. Con giống bột Phú Xuyên tuy có sự hồi sinh và phát triển kể từ năm 1984 nhưng rồi cũng phải chịu sự cạnh tranh khốc liệt với sự đổ bộ của những món đồ chơi ngoại nhập, cũng như điện thoại thông minh thu hút trẻ em thời hiện đại.

Thời gian gần đây, với tâm huyết của một số nhà văn hóa như nhà nghiên cứu Trịnh Bách, nghệ nhân con giống bột trẻ Đặng Văn Hậu, nghệ nhân con giống bột Đồng Xuân cuối cùng Phạm Nguyệt Ánh, những con giống bột từ xa xưa bỗng như bước ra từ quá khứ, khiến những người thuộc thế hệ đi trước ngậm ngùi, xúc động hồi tưởng lại những kỷ niệm thời thơ ấu. Không chỉ vậy, những người thuộc giới trẻ cũng bày tỏ sự thích thú với món đồ chơi độc đáo này, để rồi họ càng thêm tự hào về một nền văn hoá Việt Nam rực rỡ, giàu bản sắc./.

 

Bình luận

    Chưa có bình luận