Tự chủ, học phí tăng cao gấp nhiều lần

Theo dõi học phí của các trường năm học 2020 – 2021 cho thấy, nhiều trường công lập chưa tự chủ tăng kịch trần theo Nghị định 86 của Chính phủ. Riêng chương trình chất lượng cao, liên kết quốc tế… cao gấp 2 - 3 lần chương trình đại trà. Theo lộ trình, các trường (ĐH) sau khi đủ điều kiện tự chủ sẽ tự xác định mức học phí trên cơ sở tính đúng, tính đủ chi phí đào tạo. Dự báo học phí ĐH trong thời gian tới có thể tăng gấp đôi hoặc gấp 3 so với hiện nay.

Mới đây, khi Bộ GD-ĐT đề xuất từ năm học 2021 - 2022 học phí bậc ĐH tăng 12,5% thì vấp phải phản ứng của dư luận, nên sau đó Bộ đã có văn bản đề xuất trình Thủ tướng giữ nguyên mức học phí hiện hành và tiếp tục tiếp thu ý kiến rộng rãi của toàn xã hội, hoàn thiện dự thảo để trình Chính phủ. Như vậy, nếu được Chính phủ chấp thuận và dự thảo Nghị định đi vào thực tế, từ năm học 2022-2023, sẽ chính thức áp dụng mức tăng học phí theo quy định mới. Theo dự thảo Nghị định thì mức học phí cả trường công lập chưa tự chủ và trường công lập tự chủ sẽ tăng rất nhiều. Năm học 2021 có thể chưa áp dụng vì quá nhạy cảm bởi ảnh hưởng của dịch Covid-19, nhưng chắc chắn là học phí mới sẽ được áp dụng trong năm 2022.

Th.S Phạm Thái Sơn, Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông Trường ĐH Công nghiệp thực phẩm TP.HCM - một trong 23 trường thí điểm tự chủ giai đoạn 2015-2017 cho rằng: Người học phản ứng việc tăng học phí là đúng, vì người học muốn học phí thấp, chất lượng phải cao. Nhưng điều này khó có thể xảy ra khi Nhà nước đã giao quyền tự chủ cho các trường. Các trường bắt buộc phải cân đối giữa học phí và thu nhập của người dân, ở mức chấp nhận được. Học phí ĐH của Việt Nam được xem là khá rẻ nên khó mong muốn vừa đạt chất lượng, hoạt động nghiên cứu phát triển mạnh, vừa có cơ sở vật chất tốt, chương trình tiên tiến được. Ngược lại, khi học phí cao, các trường tự chủ sẽ có chính sách, nhiều nguồn quỹ để trao cho những em học giỏi, diện chính sách. Không thể kéo dài học phí thấp và chất lượng làng nhàng được.

Tuy nhiên, kết quả kiểm toán nhà nước trong việc thực hiện cơ chế tự chủ tại 23 trường ĐH công lập thuộc Bộ GD-ĐT vừa công bố cho thấy, các đơn vị trực thuộc đang hoạt động dưới nhiều mô hình tổ chức, phương thức quản lý khác nhau, dẫn đến việc thực hiện quản lý tài chính gặp nhiều bất cập. Kiểm toán Nhà nước cũng kiến nghị tạm dừng tăng mức thu học phí cho đến khi ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật làm căn cứ để các trường ĐH công lập xây dựng giá dịch vụ đào tạo, đảm bảo phù hợp với thu nhập bình quân trên đầu người, để học phí không trở thành gánh nặng của người học, đặc biệt là sinh viên có hoàn cảnh khó khăn.

Tất cả gánh nặng dồn lên học phí

Thực tế, hiện nay các trường đang hướng tới tự chủ nhưng ở mức độ rất khác nhau. Tự chủ đại học hiện nay gồm tự chủ học thuật, nhân sự, tài chính, học phí, tự chủ chi thường xuyên, xây dựng cơ bản. Tuy chỉ tự chủ một phần, nhưng đa số các trường tự chủ đều thu học phí cao để lấy nguồn đó chi cho tất cả hoạt động vận hành nhà trường.

Theo số liệu do GS.TS Nguyễn Thị Cành, Trường ĐH Kinh tế - Luật TP.HCM và các cộng sự khảo sát trên 10 trường ĐH tự chủ ở Việt Nam cho thấy, học phí chiếm trên 80% tổng thu của các trường. Lộ trình tăng học phí của các trường cũng khác nhau có trường từ 10 - 15%/năm, có trường cao hơn. “Chiến lược tài chính của các trường công tự chủ một mặt phải tăng học phí, mặt khác phải tính đến phát triển bền vững về thu hút sinh viên, không nên tăng quá cao, quá đột ngột mà phải có lộ trình, đặc biệt trong bối cảnh dịch Covid-19 vẫn còn tiếp diễn”- GS.TS Cành đề xuất. Bên cạnh đó, các trường ĐH phải chi một phần lớn để hỗ trợ ngược lại cho người học. Tức là đi kèm với đó là các chính sách cho vay để học ĐH như nhiều nước đang thực hiện rất thành công

Còn TS Lê Viết Khuyến, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học, Bộ GD-ĐT thẳng thắn cho rằng, thực chất, nhà trường vẫn còn nhận ngân sách chứ chưa tự chủ hoàn toàn nên không thể tính tất cả chi phí lên học phí của sinh viên. “Tôi không đồng ý cách tính học phí đó, vì chi phí cho một sinh viên trong năm học chỉ tính một phần nào đó để vận hành nhà trường. Ở một số quốc gia, học phí chỉ chiếm 1/3 đến 1/4 chi phí vận hành nhà trường chứ không phải chiếm 90% chi phí hoạt động nhà trường như ở Việt Nam. Việc thu học phí cao phải đi kèm những cam kết với người học về chuẩn đầu ra và chuẩn này phải được cơ quan kiểm định chất lượng uy tín thực hiện”, ông Khuyến đề xuất.

Cần có cam kết chất lượng

Vấn đề được nhiều người quan tâm là học phí tăng thì cam kết về chất lượng đào tạo của các trường có tăng? Nhiều trường lý giải trong việc tăng học phí là sẽ có nhiều cải tiến trong chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy và trải nghiệm thực tế, dịch vụ tiện ích... nhằm đảm bảo giá trị tăng thêm cho sinh viên và đạt các chuẩn đầu ra theo yêu cầu thị trường. Thế nhưng, thực tế kết quả kiểm toán nhà nước trong việc thực hiện cơ chế tự chủ tại 23 trường ĐH công lập thuộc Bộ GD-ĐT vừa công bố cho thấy một số bất cập. Đơn cử như trong chương trình liên kết đào tạo tại một số trường ĐH, kiểm toán Nhà nước phát hiện thấy tình trạng liên kết đào tạo với các đối tác trong và ngoài nước trong điều kiện về cơ sở vật chất không đảm bảo, chương trình chưa được kiểm định, giáo trình chưa tự xây dựng. Hơn nữa, giảng viên giảng dạy thì không bảo đảm và học viên lại chưa đủ điều kiện đầu vào theo chương trình xây dựng.

Kết quả kiểm toán còn cho thấy, nhiều trường chưa thực sự chú trọng công tác đổi mới nâng cao chất lượng chương trình đào tạo. Việc đổi mới chủ yếu điều chỉnh một số tín chỉ môn học phù hợp với thực tế đào tạo, cập nhật đề cương môn học, giảm bớt số tín chỉ các môn học đại cương, tăng tín chỉ tiếng Anh hoặc tăng giảm số tín chỉ các môn học tự chọn. Ngoài ra, một số trường xây dựng chương trình tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế song gặp nhiều trở ngại và không đem lại hiệu quả.

Theo PGS Nguyễn Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH, Bộ GD-ĐT cho biết, khi Luật Giáo dục ĐH sửa đổi được thực hiện, sắp tới là nghị định hướng dẫn luật có hiệu lực, thì các cơ sở giáo dục đại học sẽ được tự chủ ở các mức độ phù hợp với năng lực của mình. Các trường tự chủ được quyết định mức thu học phí trước hết tuân theo đề án tự chủ mà Chính phủ đã phê duyệt.

Luật Giáo dục Đại học sửa đổi quy định, với các trường tự chủ, quy định mức học phí là quyền của các trường. Tuy nhiên, nhìn chung các trường sẽ không lạm dụng quyền này bởi nhận thức việc cân nhắc mức học phí là điều hết sức quan trọng. Phải làm sao để vừa đảm bảo nâng cao chất lượng đào tạo, nhưng cũng làm sao để đảm bảo khả năng tiếp cận đại học của người học./.

.