Xét dễ dãi để… lên lương

Mới đây, Hội đồng giáo sư (HĐGS) ngành y, dược năm 2020 đã thông báo về kết quả kiểm tra các ứng viên, đối với 33 ứng viên GS,PGS do GS Nguyễn Ngọc Châu phản ánh và đề nghị xem xét thẩm định lại, cụ thể như sau: Có 4 ứng viên có các bài báo đã được chấp thuận trên tạp chí GMR và đã được bỏ phiếu tín nhiệm nhưng cho đến nay chưa được xuất bản chính thức. Tất cả các ứng viên này, mặc dù đã được bỏ phiếu tín nhiệm, nhưng HĐGS ngành y đã báo cáo HĐGS Nhà nước (ngay sau cuộc họp của HĐGS ngành y kết thúc) và đã báo trực tiếp cho các ứng viên là nếu đến ngày họp HĐGS Nhà nước mà các bài báo này chưa được xuất bản thì sẽ đưa ra khỏi danh sách xét duyệt của HĐGS Nhà nước. Có 4 ứng viên gồm: 2 ứng viên PGS không đủ phiếu tín nhiệm sau khi HĐGS ngành y bầu, 1 ứng viên không đủ bài báo quốc tế uy tín, 1 ứng viên PGS thiếu thâm niên giảng dạy và ứng viên này đã có đơn gửi HĐGS Nhà nước và HĐGS ngành y xin rút khỏi danh sách ứng viên PGS năm 2020.

Thực tế ở Việt Nam, có tình trạng sở dĩ người ta cố “chạy” cho được cái hàm GS, PGS là vì háo danh. Hơn nữa, cái danh ấy còn mang đến rất nhiều lợi lộc như: họ được xếp vào bậc lương có hệ số cao hơn một bậc so với hệ số lương bằng hoặc cao hơn gần nhất hệ số lương đang hưởng, trường hợp đã hưởng lương ở ngạch giáo sư – giảng viên cao cấp thì được xếp lên một bậc lương liền kề. Không chỉ có thế, danh vị GS,PGS còn có quyền được tham gia, phê duyệt các đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước, cấp quốc gia… Một chuyên gia cho biết, ở Việt Nam hiện nay Chính phủ quy định hệ số lương cho viên chức, giảng viên các trường ĐH, trong đó PGS,GS có hệ số lương cao hơn nhiều so với giảng viên chưa có học hàm có cùng thâm niên. Trong khi ở Mỹ, các trường toàn quyền quyết định mức lương giảng viên, nên có trường hợp GS của một trường có lương cao nhưng khi qua trường khác có thể thấp hơn. Các trường trả lương theo năng lực làm việc, nghiên cứu khoa học và những đóng góp trực tiếp cho trường.

Đề cập đến tiêu chuẩn công bố khoa học trong việc xét duyệt công nhận chức danh GS, PGS ở Việt Nam, GS Nguyễn Văn Tuấn - Fellow của Hội đồng quốc gia về Y khoa và Y tế Australia và Viện Hàn lâm Y học Australia cho rằng, cũng như bất cứ ngành nghề nào, nghiên cứu khoa học lúc nào cũng đặt nặng chất lượng hơn số lượng. Chất lượng thể hiện qua nhiều tín hiệu, kể cả uy tín của tập san, số lần trích dẫn, số lần được tạp chí hay báo chí phổ thông đề cập đến, tác động đến khoa học, chính sách công, xã hội. “Khi chúng tôi xét duyệt đề bạt chức vụ GS, chẳng ai quan tâm đến số lượng bài báo ứng viên công bố, mà chỉ quan tâm đến công bố ở đâu và tầm ảnh hưởng ra sao...”.

GS Đào Trọng Thi từng nói, quy trình, tiêu chuẩn công nhận chức danh này đang có vấn đề. Những điều thế giới cần thì Việt Nam lại không quan tâm mà chỉ quan tâm đến hình thức, số lượng, thủ tục. Đối chiếu những tiêu chuẩn của Việt Nam thì nhiều nhà khoa học lớn của Việt Nam đang làm việc trên thế giới đều… trượt.

              Cần xây dựng tiêu chí chung

Theo GS.TS Võ Văn Tới, nguyên trưởng bộ môn kỹ thuật y sinh Trường ĐH Quốc tế (ĐH Quốc gia TP.HCM) thì, các trường ĐH ở Mỹ được toàn quyền tự phong PGS,GS nhưng phải thông qua một hội đồng GS với luật định rất chặt chẽ. Những quy định này được nhà trường đặt ra nhưng phải được hội đồng GS chấp nhận. Ngoài ra, khi nhà trường muốn xét bổ nhiệm PGS,GS cho người nào đó, không phải chỉ nội bộ nhà trường xem xét quyết định mà họ còn lấy ý kiến của người bên ngoài. Ứng viên phải làm hồ sơ nêu những thành tích trong quá trình làm việc tại trường của mình, công bố bài báo khoa học, mời gọi tài trợ nghiên cứu và những đánh giá ứng viên của các chuyên gia trong lĩnh vực... nộp cho hội đồng bộ môn (khoa) xem xét. Sau đó, hội đồng bộ môn tiến cử người đó lên hội đồng trường xem xét quyết định bổ nhiệm.

Một chuyên gia hoạt động lâu năm trong ngành giáo dục cho rằng, trên thế giới, việc phong hàm GS,PGS chỉ dành cho những người làm công tác giảng dạy, nghiên cứu, làm khoa học chứ không dành cho những người làm công tác quản lý Nhà nước. Trái lại, nước ta có nhiều tiến sĩ, GS,PGS nhưng khá nhiều người không tham gia vào công tác đào tạo. Hơn nữa, GS,PGS không phải là cái mác gắn suốt đời, một người ngừng nghiên cứu thì không được gọi là GS,PGS nữa. Những đãi ngộ mà các chức danh GS,PGS được hưởng là trường quy định chứ không dùng ngân sách nhà nước đãi ngộ. Nhìn nhận từ kinh nghiệm các nước, các trường đại học lớn trên thế giới đều áp dụng cách gọi là GS của trường này trường kia. Và cứ mỗi nhiệm kỳ lại công nhận lại chứ không có chuyện giáo sư suốt đời. Thế nhưng ở ta hiện nay, GS, PGS thì đến chết vẫn giữ chức danh đó.

Vì thế, một số ý kiến cho rằng, để đảm bảo chất lượng GS,PGS thì ngoài việc giao quyền tự chủ cho các trường, Nhà nước nên đưa ra các chuẩn tối thiểu phải đạt được đối với chức danh này. Căn cứ vào đó, hội đồng từng trường sẽ xây dựng chuẩn riêng cho trường mình. Chỉ cần chuẩn đó không thấp hơn chuẩn tối thiểu là được. Có thể chuẩn trường này cao hơn trường kia, là GS,PGS của trường này nhưng khi sang trường kia công tác lại chỉ là giảng viên bình thường, điều này rất hợp lý để đánh giá tầm vóc của từng trường.

GS Nguyễn Văn Tuấn cho rằng: “Muốn nâng cao chất lượng việc xét GS, PGS, trước tiên phải xác định nguyên lý của đề bạt chức vụ hay xét duyệt công nhận chức danh. Bổ nhiệm chức vụ giáo sư không đơn giản là công nhận hay trao cho họ một chức danh mà nhằm nhận dạng nhân tài trong khoa bảng, người có khả năng lãnh đạo. Lãnh đạo thể hiện qua đa vai trò như: học giả, nhà nghiên cứu, thành viên của cộng đồng học thuật, là người có thẩm quyền, người phản biện xã hội. Một người chỉ có công bố khoa học mà thiếu những đóng góp đó thì khó có thể nói là giáo sư. Kế đến tiêu chuẩn xét duyệt, phải bỏ đi sự lệ thuộc vào số lượng bài báo khoa học mà nên nhấn mạnh đến chất lượng khoa học. Phải xem xét vai trò của ứng viên trong bài báo khoa học là tác giả lãnh đạo, hay là "tác giả quà cáp" và/hoặc "tác giả danh dự".

Còn một tiến sỹ của một trường ĐH TP.HCM cho rằng, nguyên nhân sâu xa cũng là cuộc chạy đua xếp hạng đại học kèm theo chuyện “mua-bán” đã du nhập về Việt Nam chục năm nay. Dù muốn dù không, chuyện “mua-bán” vẫn diễn ra, không riêng gì ở trường nào, và sẽ tiếp tục dưới dạng này hay dạng khác. Nếu không có những nghiên cứu bài bản về số lượng công bố có thể chấp nhận được, năm nào cũng sẽ lặp lại những bức xúc, những tiếc nuối và có những ứng viên GS/PGS bị loại oan uổng trong những năm tiếp theo. Vì thế, cần có một nghiên cứu bài bản để đánh giá lại số lượng công bố quốc tế trung bình có thể chấp nhận được theo từng ngành trong tình hình hiện nay…/