Một năm sau khi soán ngôi Trung Quốc để trở thành quốc gia đông dân nhất thế giới, Ấn Độ đã bắt đầu cảm nhận một mối lo khác về dân số đang dần tới. Đó là sự già hóa với tốc độ đang dần tăng của dân số nước này, đặc biệt là tại các bang miền Nam đi kèm những vấn đề mới.

Người Ấn Độ lại muốn có thêm con

Giữa tháng Mười, Thủ hiến của bang Andhra Pradesh, miền Nam Ấn Độ Chandrababu Naidu đã kêu gọi người dân trong bang sinh thêm con; đồng thời ám chỉ rằng bang này có thể đưa ra luật ủng hộ sinh đẻ để khuyến khích các cặp vợ chồng có thêm con. Lý do là bởi nhà chức trách của bang này đang lo ngại số người già tăng lên so với khối lao động trẻ, tức quá trình già hóa dân số đã bắt đầu tại địa phương này. Ít ngày sau đó, thông điệp về dân số lại càng mạnh hơn khi lãnh đạo láng giềng ở phía Nam của Andhra Pradesh, Thủ hiến bang Tamil Nadu MK Stalin trích dẫn một lời chúc phúc cũ của người Tamil mang hàm ý: mong người dân sẽ có thêm con cái. Thông điệp thực sự mang tính cấp thiết. Tầm quan trọng của chính sách khuyến sinh giờ đã vượt ra ngoài phạm vi nhân khẩu học đơn thuần, liên quan tới nhiều lĩnh vực như kinh tế (cụ thể là sự biến động của lực lượng lao động) và chính trị (số đại diện tại Quốc hội Liên bang có thể bị cắt nếu dân số giảm).

Ấn Độ, quốc gia đông dân nhất thế giới đang có thêm một nỗi lo mới về nhân khẩu học khi số người già tại nước này đang bắt đầu tăng nhanh, đặc biệt là tại các bang miền Nam.

Khi lực lượng lao động già hóa kéo theo những hệ lụy khác như chi tiêu cho việc chăm sóc người già gia tăng; nước này còn mất đi lợi thế về nguồn nhân lực giá rẻ, trẻ và có quy mô lớn.

Thật trớ trêu khi Ấn Độ cách đây ít lâu vẫn tự hào rằng có lực lượng lao động trẻ lớn nhất thế giới. Nhưng giờ đây, họ bắt đầu phải nghĩ tới các biện pháp để tránh nguy cơ già hóa như các nước phát triển.

Nguy cơ đánh mất lợi thế về dân số

Các thông điệp vừa được lãnh đạo các bang miền Nam đưa ra rất đáng chú ý bởi trong giai đoạn vừa qua, số người già tăng nhanh cùng tỷ lệ sinh giảm ở các bang miền Nam. Trong khi tỷ lệ sinh trung bình toàn quốc của Ấn Độ là 2 - tỷ lệ gần đạt mức Vàng về mức sinh thay thế, 4 bang phía Nam gồm Andhra Pradesh, Kerala, Tamil Nadu và Telangana lại chỉ có 1,5 trẻ em trên một phụ nữ trưởng thành. Bang Karnataka có mức sinh khả quan hơn một chút là 1,6. Đây là những chỉ báo ban đầu về cuộc khủng hoảng mức sinh sắp xảy ra ở Ấn Độ vào năm 2050 khi tổng tỷ suất sinh (TFR) của quốc gia này được dự đoán sẽ giảm xuống còn 1,29, theo tạp chí khoa học Lancet.

Báo cáo “Tiền kỳ của Tổng điều tra dân số năm 2024: Những nét chính của một quốc gia đang thay đổi nhanh chóng" được ngân hàng SBI công bố vào tháng 9 cho biết: ước tính mức tăng trưởng dân số trung bình hàng năm của Ấn Độ là 1,2% vào năm 2024, giảm so với mức 1,63% vào năm 2011. Tổng tỷ suất sinh của Ấn Độ, tức số trẻ em trên một phụ nữ vào năm 2024 dự kiến ​​là 2,122, giảm 0,79% so với năm 2023. Việc mức sinh thực tế thấp hơn mức sinh thay thế là điều đáng lo ngại bởi nó sẽ thay đổi cơ cấu thị trường lao động trong tương lai khi mà thế hệ lao động trẻ trong vài thập kỷ tới sẽ phải gánh vác phần chăm sóc cho thế hệ già hơn đang ngày càng đông đảo.

Quá trình già hóa dân số Ấn Độ đã bắt đầu. Đó là điều chắc chắn. Nhưng vấn đề là quá trình già hóa dân số đang bắt đầu không đồng đều. Các bang phía Nam, nơi thành công hơn trong quá trình kiểm soát đà tăng dân số đang gặp phải vấn đề trước. Đây có lẽ cũng chính là câu chuyện của đất nước Ấn Độ trong tương lai.

Những tuyên bố vừa qua cho thấy sự thay đổi hoàn toàn lập trường về vấn đề dân số của các chính trị gia Ấn Độ, đặc biệt là từ các bang miền Nam. Khoảng 5 thập kỷ trước, mối quan tâm chính mà Ấn Độ phải đối mặt là sự gia tăng dân số quá nhanh, được thúc đẩy bởi mức sinh cao (số ca sinh trên một phụ nữ). Tình hình từng được coi là quá tiêu cực đến nỗi nhiều người tự hỏi liệu Ấn Độ có đủ lương thực để nuôi sống dân số lên đến hàng tỷ hay không. Tuy nhiên, sau nhiều thập kỷ nỗ lực, Ấn Độ đã thành công trong việc kìm hãm tốc độ tăng trưởng dân số - một thành tựu mà khu vực miền Nam dẫn đầu.

Giải pháp chính từ bên trong

Không sớm thì muộn, già hóa dân số sẽ là vấn đề mà nhiều quốc gia phải đối mặt. Nhưng với quốc gia đông dân như Ấn Độ, số người già dự kiến tăng lên gần 20% vào năm 2050 sẽ đặt ra thách thức rất lớn cả về kinh tế và xã hội.

Năm 2020, một dự báo của Bộ Y tế và Phúc lợi Gia đình Ấn Độ cho biết dân số Ấn Độ sẽ già đi theo từng năm. Tỷ lệ phần trăm những người trong độ tuổi trên 60 sẽ tăng trên diện rộng - mặc dù mức tăng ở các bang phía Bắc sẽ thấp hơn ở phía Nam. Điều này là do hầu hết các địa phương miền Nam chuyển sang giai đoạn có tỷ lệ sinh thấp sớm hơn các bang phía Bắc.

Với tỷ lệ sinh giảm và tuổi thọ tăng, số người cao tuổi tại Ấn Độ dự kiến ​​sẽ tăng gấp đôi từ 100 triệu năm 2011 lên 230 triệu năm 2036. Tỷ lệ của nhóm này trong dân số tăng từ 8,4% lên 14,9% trong giai đoạn này. Tại bang Kerala, nơi các mục tiêu về tỷ lệ sinh và tỷ lệ tử vong đạt được sớm hơn nhiều so với các bang khác, tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên sẽ tăng từ 13% năm 2011 lên 23% năm 2036 - hay gần 1/4 dân số toàn bang. Ngược lại, dân số của bang Uttar Pradesh ở miền Bắc dự kiến ​​sẽ trẻ hơn so với những nơi khác - tỷ lệ người trên 60 tuổi trong dân số của địa phương này dự kiến ​​sẽ tăng từ 7% vào năm 2011 lên 12% vào năm 2036. Các dự báo này đang được chứng minh qua thực tế.

Để giải quyết được vấn đề này, giải pháp khuyến sinh đang được chính quyền các bang tính tới. Thủ hiến Andhra Pradesh Naidu vừa nhắc đến chính sách như tại Nhật Bản, Trung Quốc và các quốc gia ở châu Âu, những nơi cũng đang phải vật lộn với tình trạng dân số già hóa. Tuy nhiên, chưa có bằng chứng khoa học thực sự nào cho thấy các khuyến khích này mang lại hiệu quả rõ rệt. Bởi khó có thể thúc đẩy những người đã đạt đến một mức độ thu nhập và trình độ học vấn nhất định sinh nhiều con hơn. Theo Giáo sư Sonalde Desai, Đại học Maryland - nơi duy nhất mà chính sách này có tác động là các nước Bắc Âu. Tuy nhiên, hiệu quả cũng chỉ dừng ở việc ngăn không để tỷ lệ sinh hạ xuống thấp hơn nữa. Các chính sách khuyến khích ở đây vẫn chủ yếu là hỗ trợ gia đình, hỗ trợ chăm sóc trẻ em, bình đẳng giới, chế độ thai sản…

Với tình huống của Ấn Độ, các chuyên gia dân số và nhân khẩu học cho rằng, cần cân nhắc việc khuyến khích di cư nội địa để đối phó với tình trạng già hóa dân số cũng như sự đối lập giữa hai miền Bắc - Nam. Đây là mô hình mà Mỹ đã áp dụng trong nhiều thập kỷ. Các địa phương điểm đến của người di cư sẽ không phải chi ngân sách để nuôi dưỡng dân số trẻ, cung cấp dịch vụ giáo dục, nhưng vẫn có thể hưởng lợi ngay từ dân số di cư trong độ tuổi lao động. Vấn đề là các bang này cần chính sách lao động và di cư đủ hấp dẫn.

Các nhà khoa học cũng nhấn mạnh thay vì khuyến khích sinh thêm con, mối quan tâm của Ấn Độ nên là thúc đẩy năng suất kinh tế của lực lượng lao động và đảm bảo rằng toàn bộ xã hội có thể tối đa hóa các lợi ích mà lợi tức nhân khẩu học trong giai đoạn hiện nay mang lại./.

Phan Tùng/VOV-New Delhi