Nông dân, doanh nghiệp và khách hàng đều dễ gặp rủi ro

Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính đến ngày 12/08/2021, vụ hè thu tại các tỉnh, thành phố khu vực ĐBSCL đã thu hoạch được 780 nghìn ha với năng suất khoảng 5,8 tấn/ha, sản lượng đạt khoảng 4,524 triệu tấn. Dự kiến thu hoạch rộ trong tháng 8 và dứt điểm khoảng vào giữa tháng 9/2021. Việc áp dụng Chỉ thị 16 tại 19 tỉnh, thành phố phía Nam đã dẫn đến tình trạng tắc nghẽn lưu thông lúa hàng hóa từ ruộng về nhà máy và từ nhà máy ra các cảng xuất khẩu. Cụ thể là gây thiếu hụt trầm trọng lực lượng lao động thời vụ trên đồng, từ người đi thu mua cho đến người gặt lúa, bốc vác xuống ghe. Các ghe vận chuyển lúa không thể di chuyển từ vùng này sang vùng khác, đặc biệt là giữa các địa phương. Đối với những nhà máy tổ chức sản xuất “3 tại chỗ”, năng suất hoạt động giảm hẳn, chỉ duy trì từ 50% trở xuống do thiếu hụt nhân công.

Trao đổi khẩn với đoàn công tác Bộ Công Thương, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu gạo cho biết, mặc dù có đơn hàng, nhưng doanh nghiệp không thể xuất khẩu bởi không đủ năng lực sản xuất. Các thương nhân dù đã áp dụng hình thức “1 cung đường, 2 địa điểm” cho nhà máy sản xuất, chế biến, nhưng do bị giới hạn bởi khung giờ (không được ra đường từ 18h00 đến 6h00) nên một số hoạt động bị gián đoạn qua ngày, chất lượng gạo neo trên ghe, sà lan qua đêm bị sụt giảm.

Đối với các nhà máy, kho chứa có ca nhiễm: Các cơ quan y tế áp dụng biện pháp phong tỏa theo quy định (thời gian quá dài đối với nhà máy sản xuất, chế biến mặt hàng lương thực chính là gạo) đã vô tình gây đứt gãy chuỗi sản xuất. Một số địa phương chưa thống nhất được phương án xét nghiệm tại nhà máy. Có trường hợp phản ánh nhà máy phải thực hiện xét nghiệm đến 2-3 lần/tuần của nhiều cơ quan cấp huyện, xã.

Các doanh nghiệp cho biết, xuất khẩu gạo của các tháng cuối năm rất thách thức do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19, giá cước tàu biển và container cao khiến lợi nhuận của doanh nghiệp bị bào mòn, cần được hỗ trợ. Các thương nhân e ngại ký kết hợp đồng mới do tình trạng ách tắc trong lưu thông và giao nhận tại cảng biển. Bên cạnh đó, biên độ chênh lệch giá thời điểm chào bán và giá cước thực tế lúc giao hàng quá lớn, dễ gặp rủi ro.

Theo số liệu tổng hợp của Bộ Công Thương, kết quả xuất khẩu gạo Việt Nam lũy kế 7 tháng năm 2021 đạt 3,492 triệu tấn, giảm 12,69%so với cùng kỳ năm 2020. Giá lúa gạo khu vực đồng bằng sông Cửu Long giảm liên tục trong nhiều tuần qua, từ 6.200 đồng/kg xuống còn 4.700 đồng/kg.

Mở luồng xanh đường thủy và cho vay thế chấp bằng lúa gạo

Bộ Công Thương lo ngại nếu tình trạng này tiếp diễn chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến kim ngạch xuất khẩu gạo và nguy cơ mất thị trường hiện hữu - nhất là các thị trường truyền thống như Philippines, Trung Quốc, Malaysia – dễ vào tay đối thủ cạnh tranh khác trong khu vực như Thái Lan, Ấn Độ… Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên đã gửi văn bản trình Chính phủ nhằm tháo gỡ khó khăn cho tiêu thụ thóc, gạo hàng hoá trong bối cảnh dịch Covid-19 hiện nay.

Đồng thời Bộ Công Thương cũng đã đề xuất một số giải pháp cụ thể để đảm bảo tiêu thụ kịp thời lúa, gạo hàng hóa cho người dân như khẩn trương nghiên cứu, mở luồng xanh cho vận tải đường thủy. Đặc thù ở vùng ĐBSCL địa hình kênh rạch chằng chịt, đa phần các nhà máy sản xuất, chế biến lúa gạo cập bờ sông, bờ kênh, lúa, gạo sản xuất được vận chuyển 95% bằng đường thuỷ. Do đó, việc khơi thông dòng chảy phương tiện chuyên chở sẽ góp phần đáng kể giúp thương nhân xuất khẩu gạo duy trì được chuỗi cung ứng lúa gạo hàng hóa từ đồng ruộng ra đến cảng xuất khẩu. Xét nghiệm nhanh tại ấp, xã, đăng ký thông tin, lịch trình di chuyển với cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương v.v… và áp dụng tương tự đối với lực lượng bốc xếp thóc xuống ghe, lên ghe.

Đặc biệt  xét ưu tiên phân luồng xanh (xét nghiệm nhanh tại chốt kiểm dịch trên sông) cho các phương tiện vận chuyển lúa tươi từ đồng ruộng về hệ thống nhà máy sấy vệ tinh trong khu vực gần nhất (cùng xã/huyện) để đảm bảo chất lượng lúa tồn trữ đạt yêu cầu. Riêng khâu vận chuyển thóc gạo giữa các nhà máy không đặt trong cùng một tỉnh hay từ nhà máy ra các cảng xuất khẩu, khu vực tiêu thụ nội địa đang có nhu cầu nhiều: Chốt kiểm dịch trên các sông lớn tại các nơi giáp ranh cần bố trí cơ sở xét nghiệm đi kèm trong phạm vi gần nhất để đáp ứng nhu cầu xét nghiệm cho tài công trong vận chuyển liên tỉnh thời gian dài.

Theo Bộ Công Thương, việc tiếp cận nguồn vốn thu mua lúa gạo, hàng hóa tuy đã giúp doanh nghiệp có thêm cơ hội tiếp cận nguồn tín dụng nhưng chưa hoàn toàn thuận lợi. Để tạo thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp trong việc tiếp cận nguồn vốn thu mua lúa, gạo, Bộ Công Thương đề xuất Ngân hàng Nhà nước Việt Nam xem xét, chỉ đạo các ngân hàng thương mại hỗ trợ lãi suất và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp được thế chấp vay vốn bằng chính sản phẩm sẽ thu mua.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cũng đã thúc đẩy việc tiêu thụ lúa, gạo thông qua các cơ quan tham tán tại các nước trên thế giới. Cụ thể, từ ngày 18/8-27/9/2021, dự kiến sẽ có hơn 10.000 người tiêu dùng tại Australia sẽ có dịp thưởng thức gạo Việt Nam thông qua chương trình xúc tiến thương hiệu gạo Việt Nam có tên “Vietnam, Land of World’s Best Rice” (Việt Nam - Vùng đất của gạo ngon nhất thế giới). Theo Thương vụ Việt Nam tại Australia, chương trình sẽ góp phần quảng bá, đẩy mạnh truyền thông về hình ảnh “Việt Nam, vùng đất của gạo ngon nhất thế giới” tới người dùng Australia, từ đó nâng cao sản lượng xuất khẩu gạo vào nước này.