Trước Tết Nguyên đán là thời điểm các vụ buôn lậu, gian lận thương mại diễn ra phức tạp với nhiều thủ đoạn tinh vi, đòi hỏi lực lượng hải quan cần sử dụng nhiều biện pháp linh hoạt. Trao đổi với phóng viên Báo Tiếng nói Việt Nam, ông Trịnh Văn Nhuận - Phó Cục trưởng Cục Hải quan tỉnh Quảng Ninh - chia sẻ giải pháp ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại.

Thưa ông, chuyển đổi số đang là một yêu cầu tất yếu đối với tất cả các ngành, các lĩnh vực. Hải quan Quảng Ninh đã ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại như thế nào, đặc biệt trong dịp tết Nguyên đán?

Chống buôn lậu, gian lận thương mại quả thực là ngày càng khó khăn, phức tạp. Để thích nghi với tình hình mới, Hải quan Quảng Ninh có Phòng Quản lý rủi ro với chức năng chính là thu thập thông tin, đánh giá rủi ro cả trong công tác làm thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu qua cửa khẩu, đánh giá các mặt hàng có rủi ro cao, đánh giá mức độ rủi ro của các doanh nghiệp, các chủ thể làm thủ tục hàng hóa và các đối tượng có khả năng vận chuyển, buôn bán hàng lậu qua biên giới. Đây là công tác mới và khó đối với ngành hải quan. Công tác tuần tra, kiểm soát chỉ cần thực hiện cơ học ở tuyến biên giới thôi, còn đối với những lô hàng thì phải thu thập thông tin đánh giá quá trình hoạt động và lịch sử vi phạm của doanh nghiệp; những mặt hàng rủi ro; tuyến luồng hàng hóa đi từ đâu, qua những cảng nào; đánh giá cả đối tác nước ngoài, thậm chí cả hãng vận tải. Công tác thu thập thông tin, nắm tình hình phục vụ cho việc phân luồng đang thực hiện rất tốt và ngăn chặn hàng hóa gian lận thương mại ngay từ cửa khẩu.

Khi thông tin cập nhật về, hệ thống làm thủ tục hải quan sẽ tự động phân luồng theo tiêu chí thiết lập của cơ quan hải quan trên phần mềm có sẵn của ngành. Những lô hàng có rủi ro cao sẽ phân luồng đỏ phải kiểm tra thực tế. Với những lô hàng cũng có rủi ro nhưng chưa đến mức phải kiểm tra thực tế sẽ phân luồng vàng. Hiện nay công tác phân luồng đối với hàng hóa xuất khẩu tại Quảng Ninh đạt được hiệu quả rất cao, qua phân luồng cũng phát hiện được nhiều vi phạm đối với tờ khai luồng đỏ. Tỷ lệ phát hiện vi phạm đối với tờ khai luồng đỏ lên đến 30 - 40%. Khi phát hiện vi phạm, hải quan xử lý ngay đối với những lô hàng luồng đỏ có sai phạm. Hải quan Quảng Ninh đang có tỷ lệ luồng đỏ khoảng độ 6,7%, luồng vàng khoảng 38%.

Đối với hàng hóa buôn lậu thì thường không vận chuyển qua cửa khẩu (chở trên phương tiện xe tải, xe container), chỉ một số lô hàng có tình trạng gian lận thương mại thì sẽ đi qua cửa khẩu. Do đó, thu thập thông tin và sưu tra rất khó. Tuy nhiên, lực lượng quản lý rủi ro Hải quan Quảng Ninh nỗ lực thu thập thông tin phục vụ công tác chống buôn lậu tại các cửa khẩu, cảng biển và có những kết quả nhất định từ việc xử lý thông tin do lực lượng quản lý rủi ro cung cấp. Dịp Tết này, chúng tôi tăng cường hơn nữa chống lợi dụng các lô hàng để khai báo không đúng, hoặc khai thừa những hàng hóa phục vụ nhu cầu trong dịp Tết. Mới đây có một vụ việc lợi dụng hình thức tờ khai vận chuyển độc lập, vận chuyển qua địa bàn Quảng Ninh thôi nhưng mở tờ khai nơi khác về theo hình thức là mua bán qua mạng, chuyển phát nhanh. Đây là hình thức rất mới, chúng tôi đã bước đầu ngăn chặn tình trạng này.

Các cửa khẩu cảng biển, cửa khẩu biên giới đường bộ đều được lắp hệ thống camera và có một phòng quan sát theo dõi tập trung tại UBND tỉnh tại bộ phận trực ban giám sát trực tuyến. Bộ phận này giám sát, theo dõi 24/24 các hoạt động qua cửa khẩu, cộng với thu thập thông tin những lô hàng đánh giá là có rủi ro cao thì chúng tôi chuyển luồng, yêu cầu kiểm tra thực tế. Đây là một biện pháp mà chúng tôi đánh giá là ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số rất tốt trong công tác chống buôn lậu.

Như vậy là cùng với những biện pháp nghiệp vụ, việc ứng dụng công nghệ thông tin đã mang lại hiệu quả cao cho công tác chống buôn lậu. Vậy khi ứng dụng, Hải quan  Quảng Ninh gặp khó khăn gì?

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác chống buôn lậu có rất nhiều hiệu quả có thể nhìn thấy, nhưng đúng là trong đó cũng có khó khăn bởi mới triển khai.

Thứ nhất, khung pháp lý hiện nay chưa được rõ ràng, cụ thể cho anh em thực hiện.  Thứ hai là nguồn thông tin để đưa vào rất khó. Vì để thu thập được thông tin trên môi trường mạng rất khó, và có những thông tin mà mình không thể có mặt ở nước ngoài để xác minh, lực lượng hải quan vẫn chưa có kênh thông tin từ nước ngoài. Thứ ba, việc đánh giá được độ xác thực thông tin trên môi trường mạng cũng không đơn giản. Hải quan Quảng Ninh cũng báo cáo và nghiên cứu tiếp để trong thời gian tới hạn chế được những thông tin giả, thông tin không chính xác. Chúng tôi cũng mong muốn các bộ, ngành cùng tham gia giải quyết thủ tục trên môi trường mạng thì lúc đó hải quan mới có nhiều thông tin. Hiện nay có 13 bộ, ngành tham gia giải quyết các giấy phép liên quan đến chuyên ngành trên nền tảng dịch vụ công quốc gia mà 13 bộ, ngành này cũng chỉ có một số thủ tục được thực hiện trên đó thôi. Ngành Hải quan luôn mong muốn là các bộ ngành đều giải quyết thủ tục trên nền tảng dịch vụ công quốc gia để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu, đồng thời hải quan có nhiều thông tin hơn để đánh giá, thay vì chờ đợi hồ sơ giấy được chuyển rất chậm.

Một trong những cải cách của ngành hải quan là thực hiện hải quan điện tử. Đối với Quảng Ninh, sau một quá trình thực hiện, ông đánh giá mục tiêu đề ra và điều đạt được có tương thích với nhau không? Ông có đề xuất gì để việc thực hiện hải quan điện tử được hiệu quả hơn?

Quảng Ninh là một trong những Cục Hải quan đi đầu trong việc thực hiện thủ tục hải quan điện tử. Khi ấy chúng tôi đánh giá là sẽ khó khăn, sợ rằng sẽ không hiệu quả, nhưng qua thời gian thực hiện thì nhận thấy đây là xu thế tất yếu, mang hiệu quả rõ nét, thiết thực. Các doanh nghiệp tiết kiệm được rất nhiều thời gian và cơ quan hải quan cũng vậy. Trong vòng 10 năm trở lại đây, mức độ tăng trưởng kim ngạch trung bình tại Hải quan Quảng Ninh từ 25 đến 30% năm, trong khi quân số của chúng tôi lại giảm 10%, tạo áp lực rất lớn cho công việc. Áp dụng hải quan điện tử đã giải quyết được bài toán này. Hải quan vẫn kiểm soát được công việc, vẫn đáp ứng được thời gian thông quan các lô hàng, vừa rút ngắn được thời gian thông quan vừa đảm bảo công tác quản lý nhà nước về hải quan và vẫn làm tốt công tác chống buôn lậu.

Tuy nhiên, còn một số khó khăn. Không phải doanh nghiệp nào cũng có khả năng công nghệ thông tin, bởi để triển khai tham gia vào hệ thống này thì họ phải mua phần mềm khai báo hải quan, cài đặt trên máy tính của doanh nghiệp, chi phí không nhiều nhưng doanh nghiệp vẫn cần một thời gian để tìm hiểu và áp dụng phần mềm. Chúng tôi có bộ phận hỗ trợ hướng dẫn, nhưng dù sao cũng bỡ ngỡ mất một thời gian đầu. Thứ hai là 25% các mặt hàng xuất khẩu hiện nay là các bộ, ngành vẫn đang kiểm soát về thủ tục hành chính, kiểm tra chất lượng, kiểm tra chuyên ngành. Cho nên muốn thông quan được thì phải có đầy đủ các giấy tờ theo yêu cầu, thế nhưng mới chỉ có 13 bộ, ngành tham gia nền tảng dịch vụ công quốc gia và chỉ được khoảng 20 - 30% các thủ tục kiểm tra chuyên ngành của các bộ, ngành đã tham gia một cửa điện tử. Số còn lại cơ quan hải quan vẫn phải chờ hồ sơ giấy thì mới thông quan được. Thời gian chuyển hồ sơ giấy khá lâu, như vậy, chi phí lưu kho của doanh nghiệp sẽ tăng lên. Ngành hải quan nhiều lần báo cáo Chính phủ kiến nghị với các bộ, ngành sớm tham gia các thủ tục kiểm tra chuyên ngành trên môi trường điện tử Cổng một cửa quốc gia. Lúc đó thì công việc của hải quan và của doanh nghiệp xuất khẩu sẽ thuận lợi hơn. 

Xin cảm ơn ông!