Chi phí logistics chiếm gần 21% tổng GDP

Đường bộ là phương thức vận tải xương sống trong hoạt động vận tải hàng hóa ở Việt Nam. Theo số liệu được đưa ra tại hội thảo công bố báo cáo “Nâng cao hiệu quả ngành vận tải đường bộ Việt Nam và Chiến lược phát triển bền vững ngành vận tải đường thủy nội địa Việt Nam” của Ngân hàng Thế giới (World Bank) thì năm 2016, vận tải hàng hóa đường bộ chiếm 77% tổng lượng vận chuyển hàng hóa của cả nước.

 Đánh giá về mức chi phí logistics, bà Yin Yin Lam, chuyên viên cao cấp ngành giao thông vận tải của World Bank cho biết, tốc độ phát triển ngành logistics tại Việt Nam trong những năm gần đây đạt khoảng 14-16% với quy mô khoảng 40 - 42 tỷ USD/năm. Dù còn non trẻ, ngành dịch vụ logistics Việt Nam đã có tốc độ tăng trưởng cao, chủ yếu tập trung vào các hoạt động truyền thống như vận tải, kho bãi và đang từng bước phát triển các dịch vụ tích hợp có giá trị gia tăng cao. Dịch vụ logistics ở Việt Nam có những cải thiện đáng ghi nhận khi tăng 25 bậc trong bảng Chỉ số năng lực quốc gia về logistics, từ vị trí thứ 64 năm 2016 lên vị trí 39 vào năm 2018. Tuy nhiên, chi phí logistics ở Việt Nam còn cao, chiếm gần 21% tổng GDP, cao hơn so với các nước trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), ảnh hưởng tiêu cực đến năng lực cạnh tranh của hoạt động xuất khẩu và làm tăng chi phí hàng hóa tiêu dùng.

Lý giải về chi phí logistics cao, đại diện World Bank cho biết, theo kết quả khảo sát hơn 1.400 tài xế xe tải và hơn 150 công ty vận tải hàng hóa đường bộ trên toàn quốc cho thấy, số doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam chiếm đa số. Các doanh nghiệp này chủ yếu sở hữu số lượng nhỏ phương tiện và vận hành theo phương thức vừa là chủ phương tiện, vừa là đơn vị kinh doanh vận tải. Tình trạng phát triển manh mún này phổ biến khắp các vùng miền ở Việt Nam, với số lượng trung bình sở hữu 5 xe tải/công ty.

Một trong những nguyên nhân quan trọng làm gia tăng chi phí là sự cạnh tranh khốc liệt trên thị trường phân mảnh quá mức dẫn đến làm giảm lợi nhuận biên và tính bền vững của ngành vận tải hàng hóa đường bộ. Chi phí vận tải ước tính là 2.775 VNĐ/tấn/km cho tuyến ngắn và 952 VNĐ/tấn/km cho đường dài, với lợi nhuận ước đạt từ 3% đến 5% đối với doanh nghiệp vận tải nhỏ có ít hơn 10 xe. Bên cạnh đó, doanh nghiệp vận tải đang phải chịu 5 loại chi phí gồm chi phí nhiên liệu, phí cầu đường, chi phí không chính thức, chi phí lãi vay và lương lái xe, tổng cộng chiếm 80% tổng chí phí doanh nghiệp. Điều này dẫn đến tình trạng chi phí logistics của Việt Nam tăng cao.

Vận tải đường thủy hiệu quả hơn

Trước những hạn chế của vận tải đường bộ, nhiều chuyên gia cho rằng, đã đến lúc Việt Nam cần tận dụng hệ thống sông ngòi để phát triển vận tải đường thủy. Việt Nam có bờ biển 3.200 km, với 19.000 km đường thủy nội địa và 45 tuyến chính được sử dụng để vận chuyển hàng hóa. Với 224 cảng sông và 8.800 bến tàu nổi nhưng hoạt động vận tải đường thủy nội địa của Việt Nam chỉ chiếm 17% tổng sản lượng vận chuyển hàng hóa dù giá vận tải hàng hóa bằng đường thủy hiện chỉ bằng 1/4 vận tải đường bộ, 1/2 đường sắt. Theo Công ty Tân Cảng Sài Gòn thuộc Tập đoàn Tân Cảng Sài Gòn, chi phí vận chuyển hàng hóa bằng xà lan từ các cảng ở đồng bằng Sông Cửu Long đến Cát Lái, TP.HCM giảm khoảng 7% cho mỗi container 40 feet và 20% đối với container 30 feet.

Ông Hoàng Anh Dũng, đại diện World Bank cho rằng, nếu giảm tỷ trọng đầu tư cho hạ tầng đường bộ 2-3% sẽ không gây tác động nhiều đến hiệu quả vận tải. Nhưng nếu tăng đầu tư cho vận tải đường thủy ở mức 2-3% sẽ mang lại lợi ích kinh tế rất lớn cho quốc gia.

Đồng quan điểm này, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thể cho hay, với hệ thống sông ngòi, kênh rạch chẳng chịt ở nước ta hiện nay, Việt Nam sẽ rất thuận lợi cho phát triển giao thông vận tải thủy nội địa. Khai thác tốt vận tải đường thủy sẽ mang lại hiệu quả hơn so với đường bộ về kinh tế, môi trường và an toàn giao thông, kéo giảm chi phí vận tải, góp phần kéo giảm chi phí logistics.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng chỉ ra, hiện nay vận tải hàng hóa nội địa bằng đường thủy ven biển ở Việt Nam còn rất hạn chế, chỉ chiếm gần 39% tổng sản lượng hàng hóa vận chuyển bằng đường biển 3 do chưa xây dựng hệ sinh thái cung ứng hiệu quả cũng như những hạn chế về hạ tầng trong và xung quanh cảng. Về phía cung, chỉ có một số lượng ít nhà cung cấp dịch vụ vận tải hoạt động trong lĩnh vực vận tải đường thủy ven biển, khiến khách hàng phải chịu các chi phí bổ sung như phí xử lý hàng hóa tại bến (chiếm gần 50% tổng chi phí vận tải đường thủy ven biển). Bên cạnh đó, vận chuyển hàng hóa đóng container bằng xà lan còn hạn chế do công suất các tuyến đường thủy còn thấp và chỉ đáp ứng được các tàu có kích cỡ nhỏ. Trên 50% hệ thống cảng đường thủy nội địa trên toàn quốc là cảng loại 3, chỉ có thể đáp ứng các tàu có tải trọng 100–300 DWT. Chính điều này đã hạn chế đầu tư từ khu vực tư nhân vào cải thiện thiết kế xà lan, nâng cao năng lực tải container của tàu và duy trì số lượng ít các cảng hàng container có đủ trang thiết bị xử lý hàng hóa phù hợp tại các cảng sông.

Các chuyên gia khẳng định, phát triển vận tải đường thủy sẽ giúp giảm các chi phí logistics, qua đó tác động trực tiếp và nâng cao hiệu quả ngành vận tải hàng hóa đường bộ, đồng thời phát triển vận tải đa phương thức và mạng lưới vận tải bền vững hơn.