Tôi luôn biết ơn họ

Thưa nhà thơ Trần Kim Anh, là người con Đức Thọ, Hà Tĩnh, lớn lên trong hoàn cảnh đất nước chiến tranh chống đế quốc Mỹ, bà có thể chia sẻ những ký ức về những năm tháng ấy?

Ngày 5/8/1964, lần đầu tiên tôi được bố đưa ra thị xã Vinh, năm ấy tôi vừa tròn 9 tuổi. Lúc bấy giờ, thị xã Vinh đang trong thời kỳ khói lửa, tôi chứng kiến cảnh đổ nát, hoang tàn và chết chóc. Thật khủng khiếp. Mọi người trong cơ quan bố tôi nhận lệnh phải sơ tán vì buổi chiều ấy, máy bay Mỹ bỏ bom kho xăng dầu Bến Thủy. Cả kho xăng cháy nghi ngút và cảnh tượng rất kinh hoàng, nhiều người bị chết cháy, toàn là công nhân kho xăng. Chứng kiến cảnh tượng ấy, tôi rất sợ. Trẻ con mà, hoảng loạn vì nhìn đâu cũng hoang tàn, cảnh người chạy rầm rập, di tản, tìm nơi an toàn trú ẩn. Trẻ con, người già hầu như không ở những nơi nguy hiểm như thế. Tôi nghe các bác trong cơ quan bố kể là người dân di tản về các huyện lân cận. Phải sau một tuần, tôi mới trở về Hà Tĩnh. Tôi cứ theo bố đi đi về về giữa thị xã Vinh và Đức Thọ, phải đi qua phà Bến Thủy, đây cũng là một cứ điểm mà giặc Mỹ luôn ném bom, dữ dội vô cùng.

 Bà có thể kể những điều mà bà chứng kiến về phà Bến Thủy trong những năm tháng ác liệt ấy?

Phà Bến Thủy là nơi diễn ra những trận bom ác liệt mà đế quốc Mỹ ném phá, hòng cắt đứt huyết mạch giao thông trọng yếu hai bờ sông Lam.  Dù có bị tàn phá, mặc mưa bom bão đạn, phà Bến Thủy ngày đêm vẫn miệt mài chở người, chở hàng chưa bao giờ đứt mạch. Bao nhiêu chiến sĩ ngày đêm túc trực, hiên ngang trong lửa đạn để làm nhiệm vụ thông tuyến. Không bỏ trận địa, không một phút lơ là. Đó là những gì mà tôi được tận mắt chứng kiến. Cho đến bây giờ, mỗi khi nhớ lại, tôi vẫn luôn biết ơn họ, những người chiến sĩ, những người công nhân ấy - họ đã không tiếc thân mình, đứng trong làn mưa bom bão đạn để bảo vệ phà, ngày đêm vận chuyển từng chuyến hàng, vũ khí vào miền Nam, góp phần đánh Mỹ cứu nước.

Cung đường số 8, phà Linh Cảm, ngã 3 Đồng Lộc, bến Tam Soa... cũng là những địa danh ghi dấu sự hy sinh của biết bao nhiêu chiến sĩ, thanh niên xung phong trong cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước, bà có kỷ niệm nào về những địa danh trên?

Tôi nhớ lần đầu tiên theo các chị thanh niên xung phong lên ngã 3 Đồng Lộc, lúc bấy giờ tôi đang học lớp 7, tôi cũng muốn gia nhập vào đội thanh niên xung phong, nhưng gia đình chỉ có mình tôi, bố mẹ lại là cán bộ nhà nước, nên không được đi. Tôi trốn theo các chị lên vùng lửa ấy, muốn xem công việc hằng ngày của các chị. Quả thực là rất nguy hiểm, ác liệt vô cùng. Tháo gỡ bom mìn, san lấp hố bom, san đường, làm cọc tiêu sống giữa đêm tối cho xe qua... Tôi được ở cùng một đội khoảng 7, 8 chị trạc tuổi nhau, khoảng 17,18 tuổi. Các chị vui tính lắm, hát suốt ngày, làm việc quần quật mà không khi nào kêu ca, phàn nàn. Ngã 3 Đồng Lộc là cung đường vô cùng ác liệt, bộ đội, lái xe, thanh niên xung phong hy sinh nhiều vô kể. Tôi cũng từng chứng kiến cảnh từng đoàn xe đi qua, các anh bộ đội ở Bắc vào, trẻ lắm, vẫy tay chào, nói cười với các anh chị thanh niên xung phong, thế mà xe vừa đi độ chưa đầy cây số thì bị trúng bom, các anh hy sinh khi chưa kịp vào chiến trường. Hy sinh nhiều lắm, xót xa lắm!

Mình đã sống xứng đáng với sự hy sinh ấy?

Với những người bạn cùng thế hệ với bà, họ có sẵn sàng vào chiến trường miền Nam theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc?

Bạn bè tôi viết đơn đi bộ đội rất nhiều, các bạn nam trong lớp tôi, rồi các lớp khác nữa tình nguyện ra chiến trường bằng một tinh thần quyết tâm, hào hứng lắm. Bạn bè tôi bảo, ở nhà học cũng không thể yên lòng khi chiến trường đang vẫy gọi. Phải đi vì sự nghiệp dân tộc, nếu còn sống thì trở về học sau. Thanh niên lúc bấy giờ sẵn sàng tâm thế tự nguyện, hào sảng, yêu nước mãnh liệt như thế. Tôi còn nhớ như in một người bạn tôi, anh Phan Đình Linh, trước khi ra chiến trường, anh nói rằng: “Nhất xanh cỏ, nhì đỏ lòng. Tớ đi chiến đấu rồi tớ về học tiếp. Các bạn ở nhà học tập tốt, làm hậu phương vững chắc cho bọn tớ. Nhất định bọn tớ sẽ trở về”. Nhưng anh ấy chiến đấu được 2 năm thì chúng tôi nhận tin anh ấy hy sinh ở chiến trường Đông Nam bộ. Các bạn lớp tôi hy sinh nhiều lắm! Họ ra đi khi tuổi vừa đôi mươi, chưa biết yêu, chưa học xong... Nhưng, chiến tranh mà, rất ít người trở về nguyên vẹn.

  Ở hai bờ sông Lam, bên này Nghi Xuân, bên kia thị xã Vinh - những năm tháng ấy, nhà thơ Trần Kim Anh đã chứng kiến bao cảnh chia lìa, mất mát, đổ nát bởi bom đạn lửa khói... Bà đã thể hiện nỗi trăn trở, đau đớn, day dứt ấy trong trường ca “Ca hát cùng biên cương” như thế nào?

“Và chiến tranh/ chiến tranh tự bao đời từ phương Bắc phương Tây/ cha ông mình cầm vũ khí mà nào được bình an cho dân tộc/ chiến tranh có tự khi nào? Tuổi ơi!/ chiến tranh chia đôi dòng Bến Hải/ chiến tranh tràn ra cả nước, Bến Thủy quặn trời miền Trung/ quặn trời khói thương/ thương nhà máy, con đường, trường học, thành hố bom xa xót tội tình/ ngằn ngặt bé con nhoài bên xác mẹ/ bé con thành tro hoen trang vở học trò”. Đây là những câu thơ mà tôi viết trong đau đớn tột cùng khi nhớ lại hình ảnh những người thân của mình là bố tôi, anh trai của chồng... hy sinh nơi chiến trường. Tất cả gom vào mạch cảm xúc trong trường ca mấy ngàn câu, tôi nhớ hết, không thiếu chi tiết nào. Tôi muốn dựng lại những năm tháng gian khổ, mất mát, hy sinh nhưng kiên cường, bất khuất. Nhân dân ta, đồng bào ta nói chung và Nghệ An, Hà Tĩnh nói riêng chịu biết bao thương tổn nhưng vô cùng gan dạ, kiên trung, không bao giờ chịu khuất phục trước kẻ thù. Tôi muốn thể hiện trong tác phẩm của mình lòng biết ơn, ghi nhớ tạc dạ công lao to lớn của đồng bào hai bên bờ sông Lam trong cuộc chiến tranh cứu nước vĩ đại của dân tộc ta.

“ ...Phải đi thôi, chiến trường đưa anh ra trận, anh thành lính pháo canh trời/ canh bờ Tam Soa, Ngã ba Đồng Lộc/ dòng Lam đêm về, đồng đội anh ra trận, tuổi hai mươi/ canh cho em gái tắm tiên, ngan ngát rừng chiều sau ngày chuyển pháo/ họ là thiên nga vỗ cánh trong anh bất tận đến không lời...”, những câu thơ viết về người lính thực sự xúc động. Bà có thể chia sẻ những cảm xúc của mình khi viết về họ?

Tôi có những người thân là chiến sĩ ngoài mặt trận, là bố tôi, anh trai của chồng tôi, là bạn học... Họ đã ra đi chiến đấu giành độc lập cho Tổ quốc, họ đã hy sinh anh dũng. Do vậy mà khi tôi đặt bút viết trường ca này, trong đầu tôi luôn vang lên câu hỏi: Rằng mình đã sống xứng đáng với sự hy sinh của những người thân chưa? Cứ đến ngày 30/4 hằng năm là tôi xúc động lắm, tôi mua lễ thắp hương cho những người thân đã mất, tôi tưởng nhớ công lao của họ và tự hứa sẽ phải sống sao cho xứng đáng với sự hy sinh ấy. Trong trường ca “Ca hát cùng biên cương”, tôi đã gói trọn tinh thần ấy và tôi nghĩ rằng, tôi viết để con cháu của mình đọc và hình dung về những năm tháng gian khổ mà kiên trung của quê hương Nghệ Tĩnh. Viết được điều mình trăn trở là hạnh phúc. Và với tôi, đó là những tháng ngày đau thương mà anh dũng, không bao giờ quên./.

Cảm ơn nhà thơ Trần Kim Anh!

                                                                                          Vân Khánh thực hiện