Chuyển đổi số là quá trình số hóa và nâng cấp mức độ ứng dụng công nghệ thông tin. Đây là bước ngoặt, bước phát triển tạo nên sự đột phá to lớn trong các hoạt động báo chí để đáp ứng nhu cầu và đòi hỏi ngày càng cao của công dân số trong một chính phủ số, xã hội số và nền kinh tế số.

Chuyển đổi số trong các cơ quan truyền thông ở Việt Nam

Chuyển đổi số (digital transformation) là quá trình chuyển đổi từ việc vận hành một mô hình truyền thống sang vận hành một mô hình số với việc ứng dụng công nghệ dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây (Cloud Computing), internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI),… phối hợp, bổ trợ cho nhau một cách nhịp nhàng để tạo ra một kết quả tối ưu nhất. Nó tạo ra sự đổi mới căn bản, toàn diện các hoạt động tác nghiệp và vận hành của cơ quan truyền thông, nó mang đến cho phóng viên, biên tập viên những tiện ích chưa từng có trong các mô hình truyền thông truyền thống.

Quá trình chuyển đổi số đòi hỏi các cơ quan truyền thông phải xây dựng được một hệ thống sản xuất và phân phối tin bài tập trung lấy tòa soạn hội tụ làm trung tâm, có sự thống nhất giữa các bộ phận đối với các cơ quan truyền thông có đủ 4 loại hình như Đài Tiếng nói Việt Nam. Việc hội tụ thể hiện cả về kết cấu sắp xếp vị trí chỗ ngồi, đến phân cấp phân quyền lãnh đạo các đơn vị, cho đến thiết lập các nền tảng quản trị nội dung hội tụ.

Thực hiện việc chuyển đổi số sẽ tối ưu hóa các công đoạn sản xuất tin bài, từ đó tiết kiệm chi phí sản xuất, thông tin nhanh, nhạy hơn, hấp dẫn hơn và đặc biệt tòa soạn có thể biết được công chúng muốn nghe gì, xem gì để đáp ứng, từ đó sẽ thu hút công chúng, nâng cao uy tín vị thế của cơ quan truyền thông, phát triển sản phẩm nội dung số, truyền thông số, quảng cáo số, thương mại điện tử, bảo đảm an ninh mạng, chống nạn tin giả luôn thách thức từ mạng xã hội đối với báo chí chính thống trong việc cung cấp thông tin.

Nhờ chuyển đổi số, những cơ quan truyền thông có uy tín, vị thế còn có thể thu phí công chúng với các chương trình theo yêu cầu và thu từ nhiều dịch vụ khác ngoài việc thu quảng cáo như hiện nay, từ đó làm tăng nguồn thu và khả năng tích lũy. Khi cơ quan truyền thông đã xây dựng được một hình ảnh, uy tín vị thế trong lòng công chúng, thì đương nhiên việc thực hiện nhiệm vụ chính trị, định hướng dư luận tạo niềm tin trong xã hội sẽ có hiệu quả hơn rất nhiều vì tính lan tỏa rất lớn.

Khi có nguồn thu tốt sẽ quay trở lại tái đầu tư, mở rộng, nâng cấp thiết bị, công nghệ và nâng cao được đời sống của người lao động, tiến tới việc tự chủ tài chính giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Cũng vì thế mà người lao động ở mỗi lĩnh vực có cơ hội phát huy năng lực của mình để các chương trình ngày càng hấp dẫn hơn với tất cả các phân khúc công chúng, đưa thương hiệu của cơ quan truyền thông ngày càng cao hơn với đồng bào ở mọi vùng miền trong cả nước, kiều bào ta ở nước ngoài và bạn bè quốc tế.

Nhờ việc chuyển đổi số mà các công cụ và phương tiện truyền thông hiện đại được kết nối với nhau, tạo nên sự bùng nổ của hàng loạt ứng dụng thông tin - giải trí dưới dạng đa phương tiện trên OTT và mạng xã hội, tạo ra những nhu cầu và thói quen mới trong cách tiếp nhận thông tin của công chúng, họ có quyền lựa chọn những gì cần nghe/xem, ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào, có thể tương tác và lên sóng cùng với “nhà đài”.

Trên môi trường trực tuyến hiện nay, có hàng loạt những mâm cỗ thông tin đầy ắp hấp dẫn mời chào, công chúng chỉ có vài giây để quyết định lựa chọn món ăn nào cho mình, đây cũng là điều khó khăn với các nhà báo trong giai đoạn hiện nay. Sản phẩm báo chí muốn được công chúng đón nhận phải đa dạng và hấp dẫn, chứa đựng hàm lượng thông tin cao, phải nhanh và đúng định hướng, đáp ứng nhiều phân khúc công chúng trong xã hội.

Đài Tiếng nói Việt Nam tích cực chuyển đổi số

Đài Tiếng nói Việt Nam là cơ quan truyền thông chủ lực thuộc Chính phủ, có đủ 4 loại hình báo chí: báo nói, báo hình, báo điện tử và báo in cũng đang trong quá trình thực hiện việc chuyển đổi số và xây dựng thành cơ quan truyền thông đa phương tiện với trung tâm là tòa soạn hội tụ. Mảng truyền hình đã được số hóa hoàn toàn từ khâu sản xuất đến phát sóng số trên vệ tinh, trên cable, phát sóng số mặt đất DVB-T2 và các ứng dụng khác trên nền tảng Internet. Khâu truyền dẫn phát sóng phát thanh đã phát sóng trên đa nền tảng như phát sóng mặt đất, phát sóng trên các ứng dụng của internet nhưng phát sóng mặt đất vẫn chiếm vai trò chủ đạo, đặc biệt là với nhóm công chúng tham gia giao thông, đồng bào dân tộc ở vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo. Đài Tiếng nói Việt Nam đang xây dựng những trạm phát sóng phát thanh công suất lớn hướng ra biển Đông để phục vụ số đông ngư dân và các lực lượng chấp pháp trên biển và khẳng định chủ quyền biển đảo Việt Nam. Đây cũng là lợi thế của loại hình phát thanh so với các loại hình truyền thông khác như truyền hình, báo mạng, thiết bị di động...

Việc phát sóng mặt đất song song với phát sóng trên các nền tảng internet bổ trợ cho những hạn chế của nhau. Ví dụ trên nền tảng internet thì cùng với nhiều ưu điểm vượt trội còn có cả những hạn chế như tin giả (fakenews), rủi ro an ninh truyền thông, nghẽn mạng xảy ra, kể cả sắp tới mạng 5G sẽ có với tốc độ gấp 10 lần tốc độ 4G nhưng khi đó nhu cầu của công chúng lại tăng lên, thay vì những chương trình HD hiện nay họ sẽ đòi hỏi xem 4K, 8K thì dung lượng cũng tăng theo gấp nhiều lần, như vậy việc nghẽn mạng vẫn xảy ra. Fakenews chỉ xuất hiện trên các nền tảng internet, khi đó công chúng vẫn có phát sóng mặt đất để kiểm chứng độ trung thực của thông tin.

Đài Tiếng nói Việt Nam đã ứng dụng công nghệ thành công trong các cuộc cách mạng công nghệ như phát thanh vi tính hóa, ứng dụng công nghệ truyền dẫn số, quản trị điều hành, số hóa lưu trữ kho băng với gần 100 ngàn giờ âm thanh. Với thành công của công tác nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ vào thực tiễn đang từng bước được áp dụng rất hiệu quả trong các công đoạn quản lý, sản xuất, phát sóng, truyền thông. Nhiều kết quả tạo ra hướng mở mới có thể ứng dụng vào thực tế như báo chí dữ liệu, công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để dựng lại giọng đọc của những nghệ sĩ đã đi vào huyền thoại một thời như Nghệ sĩ ưu tú Tuyết Mai, Kim Cúc, Việt Hùng, Trịnh Thị Ngọ, Hà Phương... để đọc tự động các chương trình “Đọc truyện đêm khuya”, các bản tin... vừa dựng lại được ký ức của một thời với các thế hệ công chúng, vừa giảm bớt được biên chế trong lúc đang phải tinh giản như hiện nay.

Các cơ quan truyền thông phải làm gì để chuyển đổi số?

Chuyển đổi số đòi hỏi sự đổi mới trong cơ cấu tổ chức, quy trình hoạt động của các cơ quan truyền thông. Cần có chiến lược chuyển đổi số nền báo chí ở tầm vĩ mô trong cả nước, sau đó đến từng cơ quan báo chí. Theo mô hình truyền thông hiện đại ngày nay, cần xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ và cơ quan truyền thông đa phương tiện, lấy tòa soạn hội tụ làm trung tâm, tạo sự thống nhất giữa các bộ phận báo in, phát thanh, truyền hình và báo điện tử. Sản xuất nội dung báo chí chất lượng cao, ứng dụng công nghệ Big Data, IoT, AI để tạo ra các trải nghiệm hấp dẫn cho công chúng... Báo chí tận dụng kết quả của quá trình số hóa, ứng dụng công nghệ thông tin để có những sản phẩm báo chí chất lượng, với độ tin cậy cao, tạo những tiện ích tốt nhất cho độc giả trong tiếp cận, sử dụng thông tin, lan tỏa và chiếm thế thượng phong trên không gian thực và không gian mạng, trở thành dòng thông tin chủ lưu quan trọng trong đời sống xã hội. Để làm được các yêu cầu nói trên cần có chiến lược đào tạo nguồn nhân lực báo chí đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay. Dù thiết bị công nghệ hiện đại đến bao nhiêu, nhưng để thực hiện được vai trò của báo chí trước các vấn đề cấp bách của xã hội thì yếu tố quyết định vẫn chính là con người.

Bộ Thông tin và Truyền thông đã xây dựng một chương trình hỗ trợ chuyển đổi số cho các cơ quan báo chí, gồm có 3 nền tảng:

Một là, nền tảng quản lý tòa soạn điện tử. Nền tảng này cho phép xây dựng tòa soạn hội tụ công nghệ hiện đại, đưa toàn bộ nghiệp vụ báo chí lên môi trường số, bao gồm các hoạt động quản lý quy trình xuất bản, quản trị nội bộ của tòa soạn, hoạt động tương tác 2 chiều với bạn đọc, đo lường số lượng người đọc, ứng dụng công nghệ, trình bày nội dung và sẵn sàng cho mô hình thu phí của báo điện tử trong một tương lai gần.

Hai là, nền tảng phân tích thông tin, dư luận trên mạng xã hội. Nền tảng này sẽ giúp các cơ quan báo chí nắm bắt kịp thời thông tin, dư luận xã hội, nhờ đó nhận biết được nhu cầu thông tin của công chúng, từ đó có tin bài đáp ứng đúng mong muốn của người đọc, đúng thời điểm người đọc cần.

Ba là, nền tảng hỗ trợ phòng chống tấn công và ứng cứu khẩn cấp cho hệ thống thông tin của các cơ quan truyền thông, nền tảng này nhằm tạo lá chắn, bảo vệ hoạt động trên môi trường số cho cơ quan truyền thông. Bộ Thông tin và truyền thông sẽ hỗ trợ các cơ quan báo chí giám sát từ xa, cảnh báo sớm các nguy cơ mất an toàn thông tin cho các hệ thống.

Những thuận lợi và khó khăn của báo chí khi thực hiện chuyển đổi số

Bên cạnh những thuận lợi cho việc chuyển đổi số, báo chí còn phải đối mặt với một loạt những khó khăn như: Tin giả tràn lan, dễ làm mất uy tín, ảnh hưởng đến thương hiệu của một cơ quan truyền thông; Thường xuyên phải đối mặt với tấn công mạng dưới nhiều hình thức như DDos, Fishing, tấn công có chủ đích với số lượng ngày càng nhiều hơn, với những thủ đoạn tinh vi hơn; Thị phần công chúng bị cạnh tranh, miếng bánh nguồn thu quảng cáo bị chia sẻ nhiều với mạng xã hội. Ngoài ra, sự phát triển nhanh chóng, đa chiều, phức tạp, khó dự báo trong đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội ở trong nước và quốc tế… đòi hỏi các nhà báo cần có “tiếng nói” kịp thời, trung thực, tỉnh táo trong một trường thông tin thực, ảo lẫn lộn… Do đó, các nhà báo phải có đủ năng lực chuyên môn về đa phương tiện và bản lĩnh chính trị thật vững vàng thì mới đáp ứng được nhu cầu trong môi trường hiện nay.

Ngân sách nhà nước dành cho báo chí giảm dần là khó khăn rất lớn với tất cả các cơ quan truyền thông ở Việt Nam. Chuyển đổi số sẽ mang lại rất nhiều lợi ích trong đó có cả việc tăng nguồn thu, nhưng mới chỉ là “điều kiện cần”, còn “điều kiện đủ” phải có một cơ chế quản lý minh bạch, cạnh tranh lành mạnh, có cơ chế tự đào thải, tạo môi trường làm việc tốt, thu hút được lao động chất lượng cao, cùng nhau nâng cao uy tín và vị thế của cơ quan truyền thông trong lòng công chúng trong cả nước, kiều bào ta ở nước ngoài và bạn bè quốc tế.

Việc cạnh tranh giữa các loại hình truyền thông với nhau, sức ép cạnh tranh với các mạng xã hội trong thời gian tới sẽ diễn ra quyết liệt hơn, có những cơ quan truyền thông sẽ đạt tới đỉnh cao nhưng cũng có những đơn vị không tiếp tục đứng vững được trên môi trường báo chí hiện nay.

Muốn tồn tại và phát triển, bắt buộc các cơ quan truyền thông phải có hướng đi đúng, đúng thời điểm, đúng lộ trình và lựa chọn phương thức chuyển đổi số, chuyển đổi số phù hợp với điều kiện và khả năng của chính mình. Đài Tiếng nói Việt Nam thực hiện nhiệm vụ chính trị với đặc thù riêng, phục vụ số lượng lớn công chúng là đồng bào vùng sâu, vùng xa, biên giới hải đảo, đây là những khu vực còn nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế, địa lý, mặt bằng dân trí chưa cao nên thường xuyên bị các đối tượng thù địch lợi dụng tuyên truyền, xuyên tạc nói xấu Lãnh đạo Đảng, Nhà nước và chế độ ta,… nên vẫn phải cần được sự bao cấp từ ngân sách nhà nước./.