Trong đời những người lính tình nguyện chúng tôi, vùng đất phía tây Trường Sơn kia luôn là điều gì đó có sức thu hút đến kỳ lạ, đôi khi không thể giải thích một cách rõ ràng. Cảm giác trong tôi chưa bao giờ thấy sang Lào là đi ra nước ngoài.

Mảnh đất đầy ắp tình cảm

Không chỉ bản thân tôi, bạn bè đồng đội cùng thế hệ với tôi, mà ngay cả với các bác, các anh thuộc thế hệ trước, lớp lính tình nguyện thời chống Pháp, nhập ngũ khi chúng tôi còn chưa ra đời hay sau chúng tôi, lớp lính tình nguyện thời kỳ 76 - 84... mỗi khi nghe nói về đất nước Lào, thảy đều xốn xang xúc cảm. Ở đấy, chúng tôi đã có những năm tháng gian khó, hy sinh, vinh quang và cay đắng, chiến thắng và thất bại, vui và buồn. Mảnh đất chúng tôi đã để lại tuổi thanh xuân của mình, mảnh đất đầy ắp tình cảm của những ông bố, bà mẹ Lào, bạn bè Lào, các chị, các em gái Lào trao cho những chàng trai Việt xa nhà như chúng tôi.

        Không phải vô cớ mà Tổng Bí thư - Chủ tịch nước CHDCND Lào Thongloun Sisoulith trong buổi tiếp Đoàn đại biểu Ban Liên lạc toàn quốc cựu quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam giúp Lào tại Viêng Chăn vừa qua đã nói với thiếu tướng Huỳnh Đắc Hương, trưởng đoàn: “Quan hệ đặc biệt vĩ đại Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam xuất phát từ 4 chữ TÌNH!”: Tình đồng chí, cùng chung lý tưởng cộng sản; Tình anh em, cùng chung một cha mẹ là Đảng Cộng sản Đông Dương; Tình bạn, là những người bạn thân thiết, vui buồn có nhau; Tình đoàn kết đặc biệt, keo sơn gắn bó, thủy chung son sắt... Là thành viên trong đoàn, một người lính tình nguyện không còn trẻ, tôi cảm nhận được những gì mà các bạn Lào dành cho chúng tôi sau hơn 2 năm cơn bão Covid-19 quét qua.

Khi Đoàn chúng tôi hạ cánh xuống sân bay Vattay trên chiếc Airbus của hàng không Lào vào lúc chiều muộn thì lãnh đạo cao cấp Hiệp hội CCB quốc gia Lào cùng các cán bộ liên quan đã có mặt chờ sẵn. Họ tay bắt mặt mừng như gặp lại người thân, hỏi han sức khỏe, giúp làm thủ tục nhập cảnh nhanh nhất để đưa Đoàn về khách sạn. Ở Lào, quân đội và công an có chung một tổ chức của những người đã nghỉ nên mới gọi là Hiệp hội CCB. Trong tất cả những buổi tiếp xúc với đoàn, các lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng, nhà nước, quân đội Lào đều hết sức vui vẻ, thoải mái, thân tình trò chuyện như những người ruột thịt cùng gia đình, bỏ qua những nghi lễ ngoại giao thường thấy.

         Hình ảnh Thủ tướng Lào Phankham Viphavanh ôm chầm lấy vị tướng già Huỳnh Đắc Hương rồi cười ha hả trong khi trò chuyện khiến người ta liên tưởng đến cuộc gặp của một người con với cha, một người cháu với ông trong gia đình hơn là người lãnh đạo chính phủ một quốc gia với một người lính. Thái độ thoải mái, thân mật của ông khiến tôi nhớ lại vào dịp cũng gần Tết cách đây một năm, chúng tôi gặp ông ở Đại sứ quán Lào tại Hà Nội. Sau một hồi trò chuyện sôi nổi, ông đứng lên lục lọi những túi quần, túi áo trên người, lôi ra một mớ tiền cả chẵn lẫn lẻ. Rồi... thật bất ngờ, ông dúi số tiền ấy vào tay cụ Hương:

       - Cụ cầm lấy, mua bánh chưng cho anh em!

       Những người chứng kiến đều cười ồ lên trước cử chỉ gần gũi, tự nhiên của Thủ tướng. Cũng từ đó, không khí trở nên thoải mái hẳn. Riêng tôi, số tiền Thủ tướng cho được sử dụng “đúng chỉ đạo”: Mua bánh chưng Tết.

          Không chỉ những vị đương chức mà ngay cả nguyên lãnh đạo, gia đình các cố lãnh đạo Đảng, nhà nước Lào cũng vậy. Cho dù thời gian không nhiều, chúng tôi cố gắng thu xếp để đến thăm gia đình cố Tổng Bí thư Cayson Phomvihane, cố Chủ tịch Souphanouvong, cố Chủ tịch Quốc hội Saman Vinhaket, Cố Đại tướng Sisavath Keobounphanh, nguyên Tổng Bí thư - Chủ tịch nước Choummaly Sayasone, Bounnhang Vorachith… Ở đâu cũng vậy, chúng tôi như trở về gặp lại những người thân của mình.

       Tôi còn nhớ một kỷ niệm nho nhỏ với gia đình Cố đại tướng Sisavath Keobounphanh. Năm 1971, chuẩn bị cho chiến dịch phản công mùa khô, những người lính công binh chúng tôi nhận nhiệm vụ kiến thiết sở chỉ huy cơ bản của Bộ Tư lệnh Mặt trận tại Phu Nhuôn (Xiêng Khoảng). Bác Sisavath khi đó là đại diện Quân giải phóng nhân dân Lào bên cạnh Bộ Tư lệnh Mặt trận, ông mang theo cả cô con gái nhỏ chừng 9, 10 tuổi. Cô bé gầy, có mái tóc cắt ngang vai, đôi mắt đen, to và sáng. Cháu thường hay tha thẩn ra cửa hang chơi, xem các chú công binh cắt cây, xẻ ván, làm đường nội bộ và… học tiếng Việt.

Một lần, cô bé hỏi: “Chú ơi! Cho quả ớt vào lửa thì tiếng Việt gọi là gì?”. Chúng tôi trêu: “Thui!”. Cô bé vênh cái mặt có lọn tóc đuôi gà buộc bằng sợi len đỏ lên: “Không phải “thui”! Thui con trâu, con bò to, quả ớt bé, không phải thui!”. Cô bé ấy bây giờ đã là một nhà khoa học có uy tín.

Sang Lào, chưa bao giờ là đi ra nước ngoài

Theo kế hoạch đã định, sau một số hoạt động chung tại Viêng Chăn, Đoàn chia thành 4 đoàn nhỏ, một đi Luông Nậm Thà (Bắc Lào), một tiếp tục tại Viêng Chăn, một đi Nam Lào, một đi Xiêng Khoảng. Mỗi đoàn nhỏ đều gồm các CCB từng hoạt động, quen thuộc với địa bàn ấy. Ở đâu chúng tôi cũng được đón tiếp trọng thị, chân tình, chu đáo đến từng chi tiết nhỏ nhất, mặc dù Bạn đang gặp không ít khó khăn về kinh tế, đời sống xã hội do dịch Covid-19 và nhiều nguyên nhân khác.

        Có 2 nơi không thể bỏ qua mỗi lần đến Viêng (Viêng Chăn, theo cách nói tắt của người Lào): Đó là Đại sứ quán Việt Nam và Nghĩa trang Liệt sĩ bản Cơn. Đại sứ Nguyễn Bá Hùng từng là một người lính và rất am hiểu về tình hình, bằng lối trình bày cô đọng, khúc chiết, ông đã “vẽ” nên cho chúng tôi một bức tranh toàn cảnh đầy đủ sắc màu sáng tối khái quát nhất về tình hình của bạn. Không chỉ thế, ông còn có những gợi ý hoạt động đóng góp vào mối quan hệ đặc biệt vĩ đại Việt - Lào rất thiết thực, ý nghĩa cho chúng tôi và tổ chức Ban Liên lạc Quân tình nguyện.

     Nghĩa trang bản Cơn cách Thủ đô Viêng Chăn chừng 70km không phải là một nghĩa trang lớn. Ở đây thờ 15 liệt sĩ (11 Việt, 2 Lào, 2 Nhật) hy sinh trong trận đánh đồn Pháp tại bản Cơn từ những năm 1948. Nghĩa trang được các CCB cùng đơn vị vận động quyên góp và xây dựng để vinh danh những chiến sĩ quốc tế đã hy sinh vì độc lập, tự do của đất nước Triệu Voi từ những ngày đầu khó khăn, cách mạng đang còn trứng nước. Chính quyền địa phương huyện Tulakhom thậm chí đã di dời cả một trường trung học cơ sở sang địa điểm bên cạnh để nghĩa trang được tọa lạc chính trên nền đồn binh Pháp ngày xưa. Phía trước, ẩn hiện sau những tán cây rừng, cái tháp nước hoen rỉ thời ấy vẫn còn như chứng nhân câm lặng của một thời loạn lạc.

        Có một điều thú vị khi đoàn chúng tôi đến thăm Trường Lý luận Chính trị QĐND Lào. Nghe cái tên, tôi đã chuẩn bị cho mình một tâm thế để nghe những bài phát biểu dài dằng dặc đầy tính hàn lâm, kinh viện từ phía chủ nhà và khách. Sau màn chào hỏi, mọi người vào hội trường. Rồi an tọa, rồi giới thiệu,... Khi tôi cho rằng chắc sẽ đến màn đọc diễn văn thì chủ nhà mang… rượu và đồ nhắm ra. Sau đó thì đương nhiên là uống rượu, chúc tụng, hát và đương nhiên, không thể thiếu… Lăm Vông. Không khí nhanh chóng “nóng” lên, vui vẻ, ồn ào khi một dàn các cháu gái trẻ trung, xinh xắn như những bông hoa rừng tươi mát mặc quân phục, nhưng bước nhảy rất điêu luyện trên nền nhạc truyền thống, cúi đầu duyên dáng mời các bác, các ông bước vào vòng múa. Nhìn những mái đầu xanh uyển chuyển theo nhịp nhạc bên những mái đầu bạc không hiểu sao tôi có một cảm giác an lành, thư thái...

          5 ngày đêm trôi qua nhanh như một giấc mơ đẹp và có thật. Rồi cũng đến lúc chúng tôi tạm biệt Viêng Chăn, tạm biệt đất nước Lào để trở về. Cái cảm giác hụt hẫng, buồn buồn mỗi khi chia tay người thân lại ùa đến. Cũng chỉ đến lúc đó, chúng tôi mới thu xếp được chút thời gian ít ỏi để đi ra Patuxai (Khải Hoàn môn Viêng Chăn) chụp vài kiểu ảnh kỷ niệm, tạt vô Talatsao (Chợ sáng) mua chút đồ kỷ niệm. Viêng Chăn đã nhiều đổi thay, nhiều nhà cao tầng hơn, nhiều ô tô hơn, nhiều người ăn mặc đẹp hơn, nhiều trung tâm mua sắm giải trí hơn, rực rỡ hơn... song cũng bụi hơn, tắc đường hơn, ồn ào hơn... Và thật lòng, tôi vẫn nhớ một Viêng Chăn thanh bình, yên ả, êm đềm bên dòng Mekong như một làng quê sau 8 giờ tối cách đây hai mươi năm trước.

         Viêng Chăn đã ở lại dưới cánh bay. Nguyên vẹn trong tôi cảm giác chưa bao giờ thấy sang Lào là đi ra nước ngoài. Một câu nói của ai đó với ý rằng “Nếu dãy Trường Sơn là nóc nhà thì Lào và Việt Nam chính là hai mái nhà...”. Xin mượn ý ấy để đặt cho nhan đề bài viết này.

          Tháng 11 - 2022./.