Việc tiêu thụ đồ uống có đường không chỉ gây thừa cân béo phì mà còn tạo gánh nặng kép tới sức khỏe và y tế mà Việt Nam phải đối mặt.

Vấn nạn của bệnh không lây và thừa cân béo phì

Tại hội thảo cung cấp thông tin cho cơ quan báo chí về tác hại của đồ uống có đường và vai trò của chính sách thuế trong kiểm soát tiêu dùng do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Tổ chức Healthbridge Canada tại Việt Nam tổ chức mới đây (ngày 5/4) tại Hà Nội - Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam đã đưa ra bằng chứng trên toàn cầu cho thấy việc tăng tiêu thụ đồ uống có đường (ĐUCĐ) làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như tiểu đường type 2, sâu răng, thừa cân, béo phì. Trong đó tình trạng thừa cân, béo phì làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và cả ung thư.

ĐUCĐ là tất cả các loại đồ uống có chứa đường tự do (đường đơn và đường đôi) được thêm vào thực phẩm và đường tự nhiên có trong mật ong, xi-rô, nước ép trái cây. Chúng có thể là nước ngọt có ga hoặc không ga, nước ép rau quả, hoặc dạng cô đặc hay dạng bột, nước có hương vị, nước tăng lực và thể thao, trà uống liền, cà phê uống liền và sữa có thêm đường.

Nhấn mạnh về tác hại của việc tiêu thụ ĐUCĐ, bà Angela Pratt cảnh báo, tại Việt Nam, tỷ lệ sử dụng ĐUCĐ tăng nhanh trong 10 năm qua. Ước tính, trung bình một người dân Việt tiêu thụ 1 lít ĐUCĐ mỗi tuần. "Vì vậy, không có gì đáng ngạc nhiên khi chúng ta thấy tỷ lệ thừa cân và béo phì tăng nhanh, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi. Ở các thành phố, cứ 4 thanh thiếu niên trong độ tuổi 15-19 thì có hơn 1 người bị thừa cân hoặc béo phì. Chúng ta cần có hành động kịp thời quyết đoán để đảo ngược xu hướng tiêu cực này", Tiến sĩ Angela Pratt khuyến cáo.

Phân tích về mối tương quan giữa việc tiêu thụ ĐUCĐ với sức khỏe khi hiện nay tỷ lệ đái tháo đường (ĐTĐ) tuýp 2, rối loạn chuyển hóa, tim mạch đang có xu hướng gia tăng PGS.TS Trương Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia đưa ra con số thống kê của Bộ Y tế cho thấy, năm 2015, Việt Nam có khoảng 3,5 triệu người mắc bệnh ĐTĐ, dự báo sẽ tăng lên gấp đôi (6,1 triệu) vào năm 2040. Sử dụng ĐUCĐ không hợp lý là một nguyên nhân gây ra nhiều tác hại tới sức khỏe trong đó có thừa cân, béo phì và các bệnh không lây. Béo phì đã trở thành một vấn nạn nổi cộm trên thế giới, đặc biệt ở trẻ em khi tình trạng này đang tăng nhanh. Cứ 5 trẻ có 1 trẻ bị thừa cân, béo phì - đây là con số đáng lo ngại. Còn tại Việt Nam tình trạng này cũng tăng lên nhanh chóng ở trẻ em. Ở lứa tuổi học sinh, tỷ lệ thừa cân, béo phì đã tăng gấp đôi từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020. Và ở nhóm người trưởng thành, tỷ lệ này đã tăng từ 19,6% (năm 2020) thì đến nay đã lên 20%. Với các bệnh không lây trong đó ĐTĐ tăng 80%, tim mạch và huyết áp tăng gấp 2 lần, tương đương khoảng 30%.

“Kết quả từ các nghiên cứu có giá trị cho thấy, các hành vi ăn uống là 1 trong những vấn đề tiên quyết dẫn đến thừa cân béo phì và các bệnh không lây. Ví dụ, tiêu thụ 1 lon ĐUCĐ (250ml) hằng ngày trong vòng 5 năm sẽ tăng 60% nguy cơ thừa cân béo phì. Việc sử dụng liên tục ĐUCĐ trong vòng 1,5 năm thì chỉ số khối cơ thể (BMI) sẽ tăng đáng kể, ngoài ra còn ảnh hưởng lớn tới tim mach, huyết áp, xương khớp. ĐUCĐ còn gây xói mòn răng tới 2,4 lần và nhiều vấn đề về sức khỏe răng miệng”, PGS.TS Trương Tuyết Mai cảnh báo.

Giải pháp hạn chế tiêu thụ ĐUCĐ

Theo nhiều chuyên gia trong lĩnh vực y tế, chính sách thuế đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe con người. Ngoài thuế, WHO khuyến nghị các biện pháp bao gồm ghi nhãn dinh dưỡng ở mặt trước đồ uống, hạn chế quảng cáo, hạn chế ĐUCĐ trong trường học và giáo dục về dinh dưỡng lành mạnh cho trẻ em và thanh, thiếu niên. Trong đó, việc truyền thông có thể giúp người tiêu dùng lựa chọn tốt hơn về đồ uống để có cuộc sống khỏe mạnh hơn.

TS Angela Pratt chia sẻ, WHO khuyến cáo việc tiêu thụ “đường tự do” - có thể coi là bất kỳ loại đường nào được thêm vào thực phẩm hoặc đồ uống - nên được giới hạn ở mức dưới 10% tổng năng lượng, lý tưởng là dưới 5%. Tức là khoảng 25g mỗi ngày cho một người trưởng thành và dưới 12-25g mỗi ngày với trẻ em. Bà Pratt cho biết, một trong những biện pháp nhằm giúp giảm tiêu thụ ĐUCĐ trên khắp thế giới là tăng thuế. Hiện nay, hơn 100 quốc gia đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm này. Đây là một trong những biện pháp có thể giúp làm chậm sự gia tăng tỷ lệ thừa cân và béo phì, đặc biệt là ở trẻ em và giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm trong các thế hệ tương lai.

Ths.BS Nguyễn Tuấn Lâm - đại diện WHO tại Việt Nam cho hay, thuế tiêu thụ đặc biệt là biện pháp hiệu quả để giảm sử dụng nước ngọt. Bằng chứng cho thấy việc tăng thuế để giá tăng 20%, sẽ làm giảm khoảng hơn 20% lượng tiêu thụ nước ngọt. Với điều kiện thuế tăng được chuyển hết vào giá. Ví dụ, ở Mexico, 2 năm sau khi áp dụng thuế trên ĐUCĐ, các hộ gia đình có ít nguồn lực nhất đã giảm11,7% mua đồ uống có đường, so với 7,6% dân số chung. Ở Saudi Arabia: giảm tiêu thụ 35% sau khi tăng giá ở mức 50%.

Các chuyên gia cũng khuyên người dân nên sử dụng nước lọc, nước đóng chai, trà không đường thay cho các loại nước ngọt; hạn chế sử dụng thực phẩm chứa nhiều đường tự do như các loại đường tự nhiên (đường nâu, đường tinh luyện, đường phèn...) và ĐUCĐ (bao gồm nước ngọt, trà, cà phê hòa tan...); hạn chế lượng đường thêm vào thức ăn khi nấu nướng và trên bàn ăn. Người dân nên ăn trái cây tươi ít ngọt thay cho đồ ăn vặt có đường, chọn trái cây tươi thay vì trái cây sấy khô; đọc nhãn dinh dưỡng, chọn các sản phẩm chứa lượng đường tự do ít hơn; không cho thêm đường vào thức ăn, đồ uống của trẻ nhỏ./.

Lưu Hường