Viêm não tự miễn là một bệnh lý hiếm gặp, khó chẩn đoán và tỷ lệ tử vong cao. Việc phát hiện và điều trị sớm rất quan trọng.

Bệnh khó chẩn đoán, dễ bị bỏ sót

Mới đây, Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM) thông báo, trong 18 tháng qua đã tiếp nhận và điều trị 17 ca bệnh viêm não tự miễn rất hiếm gặp ở độ tuổi rất trẻ (trung bình là 22 tuổi), trong đó đa phần mắc phải u quái buồng trứng (có tới 50% trường hợp có u quái buồng trứng, 25% có u ở cả hai buồng trứng). Điều đáng nói, những bệnh nhân (BN) này nhập viện trong tình trạng nặng, 82% đã hôn mê, co giật dẫn đến việc điều trị khó khăn và phức tạp. Hiện đã điều trị khỏi 9 ca, đang điều trị 4 ca và 4 ca tử vong.

Trường hợp bệnh nhân nữ 24 tuổi có tiền sử từng điều trị nội trú tại Bệnh viện Tâm thần TP.HCM. Lần này nhập viện với các biểu hiện tri giác lơ mơ, các bác sĩ đã nghĩ ngay đến viêm não tự miễn, cho làm xét nghiệm thì kết quả đúng như dự đoán.

Không chỉ riêng trường hợp này, theo báo cáo của Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM, từ năm 2015 - 2016 đã ghi nhận 9 ca, đều được chuyển đến từ Bệnh viện Tâm thần với biểu hiện rối loạn tâm thần nhẹ.

Nói về căn bệnh nguy hiểm này, Ths.Bs Tạ Hồng Nhung, Khoa nội hồi sức thần kinh, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức cho biết: Viêm não tự miễn là một dạng viêm não xảy ra do hệ thống miễn dịch của cơ thể hoạt động bất thường dẫn đến nhầm lẫn và tự tấn công các tế bào não bình thường của cơ thể liên quan đến các tự kháng thể chống lại bề mặt tế bào thần kinh hoặc khớp nối thần kinh, từ đó gây nên các triệu chứng thần kinh và tâm thần.

“Viêm não tự miễn có nhiều loại khác nhau liên quan đến các kháng thể tự miễn khác nhau, trong đó thường gặp nhất là viêm não tự miễn kháng thụ thể NMDA. Đây là một bệnh lý hiếm gặp, khó nhận biết để chẩn đoán vì vậy dễ chẩn đoán nhầm đặc biệt với các bệnh lý tâm thần hoặc sa sút trí tuệ, dẫn đến việc điều trị sai cách. Đó cũng là nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ tử vong cao”, bác sĩ Hồng Nhung nhấn mạnh.

Vì viêm não tự miễn liên quan đến các kháng thể tự miễn dịch trong cơ thể cho nên việc điều trị sẽ khác với viêm não do căn nguyên khác. Ví dụ viêm não do virus, vi khuẩn thì sẽ dùng các thuốc chống viêm, kháng virus, kháng vi khuẩn. Nhưng viêm não tự miễn sẽ phải điều trị bằng các liệu pháp miễn dịch, nếu không bệnh sẽ tiến triển và ngày càng nặng, dẫn đến hôn mê và tử vong.

Phát hiện điều trị sớm, giảm tỷ lệ tử vong

Bác sĩ Hồng Nhung cũng cho biết, có khoảng 80% bệnh nhân  bị viêm não kháng thụ thể NMDA là phụ nữ. Các khối u được phát hiện ở khoảng 50% bệnh nhân nữ bị viêm não kháng thụ thể NMDA, trong đó 96% là u quái buồng trứng, ngoài ra còn có thể gặp các khối u khác. U quái buồng trứng có thể là yếu tố nguy cơ phát triển viêm não kháng thụ thể NMDA. Điều trị viêm não tự miễn, ngoài việc sử dụng các liệu pháp miễn dịch như corticoid liều cao, truyền imunoglobulin, thay huyết tương hay các thuốc ức chế miễn dịch thì việc loại bỏ nguyên nhân gây nên viêm não tự miễn trong trường hợp này là loại bỏ khối u là rất cần thiết, giúp điều trị nhanh khỏi bệnh hơn và ít tái phát hơn.

Tuy nhiên triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân viêm não tự miễn rất đa dạng, không phải lúc nào cũng điển hình như trong y văn, đặc biệt triệu chứng ban đầu bệnh nhân thường biểu hiện rối loạn tâm thần rất dễ nhầm với các bệnh lý chuyên khoa tâm thần do đó bệnh nhân thường được chẩn đoán khi bệnh đã nặng, việc điều trị lúc này trở nên vô cùng khó khăn và tốn kém. Vì vậy bệnh nhân cần được khai thác kỹ triệu chứng lâm sàng và phối hợp với các xét nghiệm chuyên sâu để chẩn đoán bệnh.

“Tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, tuy số lượng bệnh nhân viêm não tự miễn không cao nhưng việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời đã đem lại kết quả tốt với hầu hết bệnh nhân, chưa bệnh nhân nào phải thở máy, chăm sóc tích cực hay tử vong”, bác sĩ Hồng Nhung chia sẻ và nêu dẫn chứng một trường hợp bệnh nhân nữ, 40 tuổi, có tiền sử động kinh nhiều năm, chậm phát triển tâm thần nhẹ, đến khám bệnh vì các triệu chứng rối loạn tâm thần, bệnh nhân vẫn đi lại bình thường nhưng gần như không thể tiếp xúc trả lời các câu hỏi một cách bình thường, kích thích, bệnh kéo dài cả tháng đã đi khám nhiều nơi, thậm chí đến các chuyên khoa tâm thần điều trị thuốc chống loạn thần nhưng không cải thiện, bệnh càng nặng thêm. Bệnh nhân được chụp MRI sọ não không thấy bất thường, ghi điện não đồ có ghi nhận các sóng chậm Delta brush lan tỏa (khác biệt hẳn với hình ảnh điện não trước đây của bệnh nhân) - là một dấu hiệu gợi ý của viêm não tự miễn. Chúng tôi đã cho làm xét nghiệm 6 kháng thể tự miễn trong dịch não tủy thì đều âm tính, xét nghiệm các virus trong dịch não tủy cũng bình thường, tầm soát khối u cũng không thấy bất thường. Nhưng dựa vào triệu chứng lâm sàng với khởi phát bán cấp và hình ảnh điện não đồ chúng tôi vẫn nghĩ tới viêm não tự miễn và cho bệnh nhân điều trị liệu pháp miễn dịch bằng corticoid liều cao thì bệnh nhân cải thiện nhanh chóng triệu chứng.

Với viêm não tự miễn việc điều trị rất khó khăn phức tạp, chi phí rất cao từ hàng trăm triệu cho đến hàng tỷ đồng nếu bệnh nhân đã rơi vào tình trạng nặng. Vì vậy bác sĩ Hồng Nhung khuyến cáo: “Với tất cả các bệnh nhân nghi ngờ với các biểu hiện rối loạn tâm thần, suy giảm trí nhớ, rối loạn nhận thức, co giật,… tiến triển trong vài tuần đến vài tháng cần chụp MRI sọ não, điện não đồ, chọc dò dịch não tủy, xét nghiệm kháng thể trong máu hoặc dịch não tủy của bệnh nhân để chẩn đoán. Các chuyên gia cũng khuyến cáo với phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ trẻ tuổi từ 25 - 35 nên đi khám phụ khoa định kỳ để phát hiện sớm u quái buồng trứng”./.

Hương Giang