Năm 2021, thế giới vẫn biến động trên mọi phương diện. Ở vào thời điểm cuối năm nhìn lại có thể nhận ra được 3 đặc trưng nổi bật của tình hình thế giới năm 2021.

Thứ nhất là thế giới không chứng kiến đột biến mới trong năm 2021. Những diễn biến trên thế giới trong năm 2021 rất sôi động nhưng phạm vi và mức độ tác động của những diễn biến ấy, cho dù ở bất cứ khía cạnh nào, cũng chỉ trong phạm vi nhất định chứ chưa đủ để làm chấn động cả thế giới, chưa đủ để làm thay đổi cơ bản chiều hướng diễn biến tình hình chung.

Thứ hai là thế giới trong năm 2021 không khác biệt nhiều so với năm trước đấy về an ninh và ổn định chính trị xã hội chung. Thế giới năm 2021 tiếp nhận nhiều vấn đề chưa được giải quyết hoặc giải quyết còn dang dở của năm trước và bây giờ chuyển tiếp tất cả cho năm sắp đến.

Thứ ba, nét nổi bật trên của tình hình thế giới năm 2021 đưa lại nhận thức rằng thế giới năm tới nhiều khả năng về cơ bản sẽ vẫn như trong năm 2021, tức là ít khả năng có biến cố lớn, các vấn đề tồn đọng vẫn tác động dai dẳng và chắc chỉ có một vài trong số ấy có triển vọng được giải quyết hoặc quá trình giải quyết có tiến triển nào đấy.

Dịch bệnh vẫn là chuyện chế ngự nhiều nhất diễn biến tình hình thế giới năm 2021, không phải chỉ có dịch bệnh thuần túy nữa mà với biến chủng virus Delta và Omicron, với làn sóng lây lan dịch bệnh thứ tư và thứ năm ở rất nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới. Dịch bệnh vẫn là nỗi ám ảnh và thách thức lớn nhất hiện tại đối với thế giới. Sự khác biệt có ý nghĩa nhất trên phương diện này giữa năm 2021 và năm 2020 là thế giới vẫn phải lo ngại rất sâu sắc và thật sự nghiêm túc về dịch bệnh nhưng đồng thời cũng đã có cơ sở để lạc quan về thành công của công cuộc ứng phó dịch bệnh khi bào chế được vaccine, phổ cập việc tiêm chủng cũng như tìm ra được giải pháp và mô hình ứng phó dịch bệnh hiệu quả, vừa hạn chế tác động tiêu cực của dịch bệnh vừa thích ứng hoá với môi trường sinh sống và phát triển kinh tế xã hội trong điều kiện dịch bệnh chưa bị đẩy lùi và chế ngự hoàn toàn. Thế giới đã phải trả giá rất đắt cho việc ứng phó dịch bệnh trong hai năm vừa qua nên năm 2022 chắc chắn sẽ là năm quyết định thế giới ứng phó và cùng chung sống như thế nào với dịch bệnh để đẩy lùi dịch bệnh hoặc "bình thường hoá" sự tồn tại và lây lan của dịch bệnh này.

Điểm sáng tích cực trong năm 2021 là kinh tế và thương mại thế giới nói chung đã tăng trưởng trở lại, tuy nhịp độ tăng trưởng chưa năng động và thật sự ổn định, mức độ tăng trưởng chưa thật cao và đồng đều giữa các nền kinh tế lớn và giữa các khu vực trên thế giới, nhưng cũng đã tăng trưởng trở lại. Điều này có nghĩa là dịch bệnh hay tình hình chính trị an ninh thế giới hoặc bất hoà giữa Mỹ và EU với Trung Quốc và Nga về kinh tế, thương mại và chính trị thế giới không đẩy kinh tế và thương mại thế giới vào tình trạng khủng hoảng hoặc suy thoái nghiêm trọng hơn. Điều này còn báo hiệu về triển vọng còn sáng sủa và lạc quan hơn của tăng trưởng kinh tế và thương mại thế giới trong năm tới. Trong chuyện này, mức độ tăng trưởng kinh tế mà Mỹ và Trung Quốc đã đạt được đóng vai trò trụ cột và đầu tàu.

Bức tranh về tình hình chính trị an ninh chung của thế giới năm 2021 không khác biệt cơ bản nhiều so với năm trước. Dịch bệnh tiếp tục làm xao nhãng sự quan tâm của thế giới tới những điểm xung đột nóng và tới biến động mới trong  các mối quan hệ giữa các quốc gia và đối tác trên thế giới. Mỹ đã lật dở trang sử mới với việc rút hết binh lính ra khỏi Afghanistan và chấm dứt hoàn toàn hoạt động quân sự trực tiếp ở Iraq. Hệ lụy cụ thể, nông sâu với tầm tác động địa chiến lược và chính trị an ninh khu vực như thế nào của việc này sẽ bộc lộ rõ trong năm 2022. Syria, Iraq, Libya, Yemen, Trung Đông, Bắc Phi... đều không đặc biệt nổi cộm về chính trị an ninh thế giới cho dù chiến tranh hoặc nội chiến, đụng độ hay xung khắc vũ trang vẫn dai dẳng. Trong những ngày tháng cuối năm 2021, thế giới để ý nhiều nhất tới châu Âu khi mối quan hệ giữa Mỹ, EU và NATO với Nga sôi động trong căng thẳng và đối địch gia tăng. Ukraine là một trong những nguyên cớ. Dân chủ, nhân quyền và nhà nước pháp quyền là một lĩnh vực đối đầu. Quân sự và an ninh trở thành bản chất mới của mối bất hòa. Châu Âu vì thế đang trên con đường trở thành điểm nóng mới về chính trị an ninh của thế giới và là nơi diễn ra cuộc chơi mới về ảnh hưởng, vai trò và vị thế chính trị an ninh, quân sự và quốc phòng giữa Nga và phương Tây.

Năm 2021 là năm cầm quyền đầu tiên của tân Tổng thống Mỹ Joe Biden, năm đầu tiên nước Mỹ không bị ông Trump trị vì. Thành quả cầm quyền của ông Biden trong năm cầm quyền đầu tiên này pha trộn thành công và thất bại về đối nội cũng như đối ngoại. Ông Biden chưa thực hiện được hết và triệt để những cam kết tranh cử tổng thống và cương lĩnh cầm quyền nhưng cung đã bắt đầu làm ổn định lại nước Mỹ về chính trị xã hội nội bộ và bình thường trở lại các mối quan hệ quốc tế của nước Mỹ. Thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, chấm dứt cuộc chiến tranh ở Afghanistan và sự tham chiến của Mỹ ở Iraq, đưa nước Mỹ tham gia trở lại một số thỏa thuận và hiệp ước đa phương quốc tế, đề cao vấn đề bảo vệ khí hậu trái đất, gia tăng mức độ cạnh tranh chiến lược với Nga và Trung Quốc cũng như định hướng chiến lược mới cho khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là những quyết sách hoặc chủ trương đối ngoại của ông Biden tác động rất mạnh mẽ tới tình hình thế giới trong năm 2021. Mối quan hệ của Mỹ với Trung Quốc và Nga nói riêng cũng như giữa phương Tây với Trung Quốc và Nga nói chung trong năm 2021 đã trở nên tồi tệ như chưa từng thấy kể từ không ít thập kỷ trở lại đây. Trong khi đó, quan hệ giữa Mỹ và EU cũng như với các đồng minh và đối tác chiến lược khác được cải thiện cơ bản và rõ rệt, còn quan hệ giữa Nga và Trung Quốc tiếp tục đà phát triển tích cực. Cục diện quan hệ giữa các đối tác lớn sẽ tiếp tục như thế trong năm tới. Năm 2021, ông Biden chưa giải quyết được cho nước Mỹ vấn đề hạt nhân của Iran và Triều Tiên, nhưng cả hai đều không phải là chuyện chính trị an ninh thời sự cấp thiết lớn của cả thế giới trong năm 2021, cho dù trong năm 2022 lại có thể rất khác.

Năm 2021 chứng kiến sự lưu tâm và tập trung gia tăng mạnh mẽ của thế giới tới khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Các đối tác bên ngoài khu vực đưa ra chiến lược mới cho khu vực này, tìm kiếm cửa ngõ và điểm xuất phát thuận lợi để tiếp cận khu vực này. Bộ Tứ kim cương - bao gồm Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản và Australia - từng bước thể chế hóa khuôn khổ diễn đàn 4 bên của họ để trở thành trụ cột và khung cốt cho khu vực lớn này. Khu vực Biển Đông vì thế càng được để ý đến. Năm 2022 và cả những năm tiếp theo đấy nữa, khu vực lớn này sẽ vẫn thuộc diện được quan tâm đến hàng đầu bất kể tình hình thế giới biến động như thế nào./.

Ngân Hà