Giới chức ngoại giao Trung Quốc khi vạch ra những nhiệm vụ đối ngoại của năm 2023 cho biết sẽ nỗ lực để “điều chỉnh” quan hệ với Mỹ.

Nhu cầu quản lý khác biệt

Trong 6 nhiệm vụ chính của ngành ngoại giao Trung Quốc được Ngoại trưởng Vương Nghị nêu lên tại một sự kiện gần đây có nội dung liên quan đến mối quan hệ của Bắc Kinh với các nước lớn, trong đó có “hiệu chỉnh và đưa mối quan hệ với Mỹ trở lại đúng hướng”. Kể từ khi chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden nhậm chức, đây không phải lần đầu tiên giới chức Trung Quốc “bày tỏ thiện chí” trong việc đưa quan hệ hai nước về đúng quỹ đạo. Ngay từ khi ông Biden giành chiến thắng trong cuộc bầu cử cuối năm 2020, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cho rằng hai bên cần cùng nhau loại bỏ các rào cản đưa quan hệ Trung - Mỹ vượt qua giai đoạn quá độ và xem đây là nhiệm vụ cấp bách. Ông Vương khi đó còn đưa ra đề xuất 5 điểm nhằm thúc đẩy quan hệ Trung - Mỹ bao gồm: cần có sự hiểu biết chiến lược đúng đắn về nhau; tăng cường trao đổi đối thoại; mở rộng hợp tác cùng có lợi; kiểm soát tốt bất đồng và cải thiện nhận thức của người dân hai nước về nhau.

Thực ra, so với thời chính quyền Tổng thống Donald Trump, mối quan hệ Mỹ - Trung trong hai năm qua dù còn nhiều khác biệt và căng thẳng song đã được quản trị hiệu quả, nhờ đó không có xung đột lớn hay bất ngờ nào xảy ra trong mối quan hệ này. Hai bên nỗ lực duy trì kênh liên lạc với điểm nhấn là cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào tháng 11/2022 bên lề Hội nghị Thượng đỉnh nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi G20 ở Bali, Indonesia. Cuộc gặp thượng đỉnh được mô tả tích cực với việc nhấn mạnh nhu cầu quản lý khác biệt, tránh xung đột giữa hai bên. Tín hiệu tích cực nhất về cặp quan hệ nước lớn phức tạp này đó là thông điệp của hai nhà lãnh đạo trong việc hướng tới một tương lai “có thể chung sống”. Tổng thống Mỹ tái khẳng định một Trung Quốc ổn định và thịnh vượng là tốt cho Mỹ và thế giới, đồng thời nói rằng Mỹ tôn trọng và không tìm cách thay đổi hệ thống của Trung Quốc. Còn Chủ tịch Tập Cận Bình nhấn mạnh việc “Trung Quốc không tìm cách thay đổi trật tự quốc tế hiện có hoặc can thiệp vào công việc nội bộ của Mỹ, không có ý định thách thức hoặc thay thế Mỹ” và rằng “thế giới đủ rộng lớn để Mỹ và Trung Quốc phát triển và cùng nhau thịnh vượng”.

Rõ ràng, với những tuyên bố mới nhất về định hướng đối ngoại trong năm 2023, Trung Quốc tiếp tục “chìa cành ô liu” với chính quyền của Tổng thống Joe Biden với mục đích ổn định lại quan hệ Trung - Mỹ. Với Bắc Kinh, tương lai mối quan hệ như vậy sẽ giúp quốc gia này thực hiện các mục tiêu đối nội lẫn đối ngoại. Sau những tác động tiêu cực của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung xuất phát từ thời Tổng thống Trump cộng với đại dịch Covid-19 đã khiến nền kinh tế số hai thế giới gặp không ít khó khăn, cả về tăng trưởng lẫn niềm tin kinh doanh. Trong bối cảnh Trung Quốc sẵn sàng mở cửa trở lại sau 2 năm theo đuổi chính sách “zero Covid”, nước này rất cần môi trường quốc tế ổn định, mối quan hệ với Mỹ có thể tránh đối đầu, để tập trung phát triển kinh tế cũng như xây dựng sự hợp tác với thế giới bên ngoài.

Cơ hội và rào cản

Cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung vừa cho thấy căng thẳng tạm lắng xuống, thêm vào đó xu hướng đối thoại tiếp tục được duy trì. Vào tuần trước, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách Đông Á và Thái Bình Dương Daniel Kritenbrink thăm Trung Quốc để chuẩn bị cho chuyến thăm của Ngoại trưởng Antony Blinken trong năm 2023. Sự kiện này được hai bên kỳ vọng là “bước phát triển tiếp theo” trong quá trình đối thoại nhằm cải thiện quan hệ giữa Bắc Kinh và Washington. Nói cách khác, nỗ lực duy trì đối thoại, kiểm soát xung đột vẫn sẽ được giới chức Mỹ và Trung Quốc duy trì. Không chỉ quản trị xung đột, hai bên cũng có thể “bắt tay” trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu, như biến đổi khí hậu và các đại dịch tiềm tàng trong tương lai.

Nhưng điều đó không có nghĩa là mối quan hệ này sẽ nhanh chóng nồng ấm bởi vẫn còn nhiều nhân tố bất ổn phía trước có thể tác động đến cục diện Mỹ - Trung. Hiện, chính quyền Tổng thống Biden vẫn duy trì các loại thuế với Trung Quốc được áp đặt dưới thời cựu Tổng thống Trump, đồng thời tăng cường hạn chế Bắc Kinh tiếp cận công nghệ và dữ liệu của Washington. Nhiều công ty tư nhân của Mỹ (trong đó có Apple) đang thay đổi chuỗi cung ứng để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, cũng như giảm đầu tư vào nước này khoảng 20% so với năm ngoái, theo khảo sát của Văn phòng Thương mại Mỹ tiết lộ. Năm 2023, nước Mỹ sẽ khởi động mùa bầu cử tổng thống trong khi Trung Quốc là chủ đề của hầu hết các ứng cử viên. Về phần mình, Trung Quốc cũng tìm cách xây dựng “pháo đài kinh tế” để không phụ thuộc vào đầu tư của phương Tây.

Một nhân tố quan trọng nữa cũng cần chú ý là sự phát triển của các liên minh trong khu vực, trong đó có AUKUS (gồm Australia, Anh, Mỹ) hay Quad (gồm Australia, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ). Trung Quốc được dự đoán tiếp tục tăng cường năng lực quân sự với tốc độ nhanh chóng nhưng Mỹ sẽ hỗ trợ các nước đối tác trong khu vực thúc đẩy khả năng quốc phòng. Bên cạnh đó, các tầng lớp tinh hoa ở Mỹ cũng như Trung Quốc “coi thành công và sự phồn thịnh của đối phương là một mối đe dọa lớn”. Quan điểm của họ bị đóng khung trong một “cuộc đối đầu Mỹ - Trung” chứ không phải hóa giải những khó khăn và vấn đề của cả đôi bên.

Hiện vẫn còn quá sớm để lạc quan về một sự thay đổi đáng kể trong mối quan hệ Mỹ - Trung, tuy nhiên, những dấu hiệu từ cả hai phía cho thấy hai bên vẫn có thể tìm thấy những “sân chơi chung”. Duy trì đối thoại cũng sẽ là điểm khởi đầu để hai bên xây dựng thiện chí và đặt nền móng cho việc giải quyết các vấn đề lớn hơn như thương mại và công nghệ./.

Thanh Huyền