Dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do virus SARS-CoV-2 gây ra hoành hành khắp thế giới nhưng tàn phá nước Mỹ nặng nề nhất. Cơn bĩ cực này hiện chưa biết đến khi nào mới chấm dứt. Nó làm cho kinh tế Mỹ bị suy thoái nghiêm trọng nhất và tỷ lệ thất nghiệp ở Mỹ tăng cao nhất kể từ gần 100 năm nay.
Dịch bệnh phơi bày một cách không thương tiếc những nghịch cảnh chính trị xã hội nội bộ ở nước Mỹ như sự phân hoá giữa giàu và nghèo, giữa người da trắng và người da màu, như tình cảnh xã hội khó khăn của người già, người da màu và người nhập cư; như sự bất cập trầm trọng trong hệ thống y tế, chăm sóc sức khỏe và bảo hiểm xã hội.
Dịch bệnh đã đẩy nước Mỹ vào cuộc khủng hoảng trầm trọng nhất kể từ rất nhiều thập kỷ trở lại đây trên nhiều phương diện. Trong bối cảnh tình hình như thế, nước Mỹ lại gặp thêm họa hạn có nguyên cớ là cảnh sát người da trắng giết hại một người đàn ông da đen.
Vụ việc này xảy ra ngày 25/5 vừa qua ở bang Minnesota. Viên cảnh sát kia đã đè cổ người đàn ông da màu 46 tuổi đến chết trong khi 3 viên cảnh sát khác đứng cạnh chứng kiến và không can ngăn gì bất chấp người đàn ông kia không hề chống đối cảnh sát và kêu cứu vô vọng. Vụ việc xảy ra giữa ban ngày ban mặt và được một người đi đường ghi lại rồi đưa công khai lên mạng xã hội.
Câu nói kêu cứu "Tôi không thể thở được" của người đàn ông kia đã trở thành tên gọi cho làn sóng biểu tình ở Mỹ và trên thế giới phản đối hành động dã man này của cảnh sát người da trắng ở Mỹ.
Biểu tình phản đối, đụng độ giữa người biểu tình và cảnh sát, sự trấn áp của cảnh sát, bạo lực và phá phách đang làm rung chuyển cả nước Mỹ và trở thành hình ảnh chủ đạo hiện tại ở rất nhiều thành phố trên khắp nước Mỹ. Một số bang ở Mỹ đã ban bố tình trạng khẩn cấp. Tổng thống Mỹ Donald Trump dọa sẽ điều động quân đội đến đối phó với tình trạng nói trên nếu chính quyền các bang không vãn hồi được an ninh, trật tự và ổn định xã hội.
Ông Trump và cộng sự cáo buộc "bên ngoài" và cánh tả ở Mỹ đứng sau những chuyện mới xảy ra này. Làn sóng biểu tình phản đối và tình trạng hỗn loạn, bạo lực ở Mỹ không chấm dứt mà vẫn tiếp tục lan rộng cả sau khi viên cảnh sát giết người kia bị bắt giữ.
Dịch bệnh là biến cố bất ngờ đối với nước Mỹ trong khi bạo lực của cảnh sát người da trắng đối với người da màu ở Mỹ lại là chuyện nội sinh trong lịch sử và văn hoá, tôn giáo và sắc tộc, chính trị và xã hội ở nước Mỹ. Nó thâm căn cố đế trong hệ thống chính trị và cấu trúc xã hội ở Mỹ. Nó là biểu hiện ra bên ngoài của vấn đề phân biệt chủng tộc, bất bình đẳng và phân hoá xã hội ở nước Mỹ.
Những xung khắc, căng thẳng và mâu thuẫn chính trị xã hội nội bộ này ở Mỹ âm ỷ dai dẳng và chỉ cần một vụ việc xảy ra là đều có thể bùng phát thành cuộc khủng hoảng chính trị xã hội lớn ở nước Mỹ. Chúng càng dễ như vậy trong bối cảnh nước Mỹ bị dịch bệnh nhấn chìm như hiện tại.
Những quyết sách hay phát biểu cho đến nay của ông Trump về họa hạn mới này đối với nước Mỹ cho thấy người này vừa không có ý định vừa không có khả năng xử lý tận gốc rễ và dứt điểm vấn đề bạo lực của cảnh sát người da trắng đối với người da màu nói riêng và vấn đề phân biệt chủng tộc và màu da nói chung ở nước Mỹ.
Sau dịch bệnh, tình trạng hỗn loạn và bạo lực này đang trở thành nhân tố mới tác động rất quyết định tới kết cục cuối cùng của cuộc bầu cử tổng thống năm nay ở nước Mỹ mà ông Trump muốn được tái đắc cử. Nếu nhanh chóng xử lý ổn thoả được cuộc khủng hoảng chính trị xã hội nội bộ mới này, ông Trump có thể cải thiện được cơ may tái đắc cử tổng thống. Còn nếu những cử tri da màu ở Mỹ thể hiện tâm trạng hiện tại bằng quyết định lựa chọn trong cuộc bầu cử ấy thì ông Trump khó có thể có được nhiệm kỳ cầm quyền tiếp theo ở Mỹ./.
Hoàng Lan