2020 là một năm đầy biến động, gây thiệt hại nặng nề cho kinh tế-xã hội, nhưng thương mại điện tử “ngược dòng” bứt phá mạnh mẽ, đóng góp vào “kỳ tích” tăng trưởng dương của nền kinh tế Việt Nam.

Tăng trưởng mạnh có là xu hướng bền vững?

Chịu tác động đa chiều từ đại dịch Covid-19, trong khi hầu hết hoạt động kinh tế xã hội bị ngưng trệ, thương mại nội địa - quốc tế bị gián đoạn, nhiều doanh nghiệp phải cắt giảm hoạt động sản xuất kinh doanh, thậm chí đóng cửa, giải thể… thì lĩnh vực thương mại điện tử ghi nhận những tín hiệu tích cực.

Covid-19 trở thành chất xúc tác làm thay đổi mạnh mẽ hành vi người tiêu dùng, mọi người nhanh chóng chuyển mạnh từ mua sắm trực tiếp sang mua sắm trực tuyến. Nhờ đó, ngay cả trong giai đoạn cao điểm của dịch bệnh, các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực này vẫn giữ nguyên được đội ngũ nhân sự và lượng giao dịch, sau đó sớm tuyển dụng thêm nhân sự, phục vụ tăng tốc kinh doanh.

Không chỉ mua-bán nội địa, dựa trên nền tảng “số”, cơ quan chức năng cùng các doanh nhân - doanh nghiệp Việt đã có thể thực hiện trao đổi hàng hóa - giao thương đối ngoại. Có thể kể đến sự tham gia đông đảo của giới doanh nhân, doanh nghiệp Việt vào hàng loạt sự kiện như “Hội nghị giao thương trực tuyến hàng hóa chuyên đề nông sản, thực phẩm” Việt Nam - Quảng Tây, Trung Quốc; “Hội nghị Giao thương trực tuyến nông sản, thực phẩm Việt Nam - Vân Nam, Trung Quốc” ; “Hội nghị giao thương trực tuyến nông sản, thủy sản, thực phẩm Việt Nam - Singapore” hay “Hội nghị xúc tiến thương mại giày dép Việt Nam - Hoa Kỳ hậu Covid 19”…

“Nhận biết được ý nghĩa, vai trò của thương mại điện tử (TMĐT) trong sản xuất, kinh doanh và đầu tư, đặc biệt trong hoạt động ngoại thương xuất khẩu, Bộ Công Thương đã có các hoạt động hợp tác với Amazon hỗ trợ, ứng dụng thương mại điện tử trong xuất khẩu trực tuyến, hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam từng bước thâm nhập thị trường xuất khẩu Hoa Kỳ và các thị trường khác trên toàn thế giới. Kết quả rất đáng khích lệ, chúng tôi sẽ tiếp tục hoạt động này”, ông Vũ Bá Phú - Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại, Bộ Công Thương khẳng định.

Nhiều doanh nghiệp trước đây chưa từng mua-bán trực tuyến nay đã thực hiện hình thức này theo hướng tích cực đã thúc đẩy chuyển đổi số. Thế nhưng, nhiều cá nhân, doanh nghiệp đã-đang lợi dụng đặc thù mua-bán này, đã trà trộn hàng kém chất lượng, hàng giả, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ, thậm chí là hàng cấm… gây thiệt hại cho người tiêu dùng.

Thực tế, nhận được phản hồi tương tự từ người dân, đồng thời dự đoán tình hình từ trước, cơ quan chức năng đã có những kịch bản cho vấn đề như: tổ chức Lễ ký cam kết “Nói không với hàng giả trong thương mại điện tử” hay phát triển “Hệ thống quản lý và giải quyết phản ánh, khiếu nại, tranh chấp trực tuyến trong TMĐT: online.gov.vn”. Gần đây nhất là các văn bản hướng dẫn yêu cầu các thương nhân, tổ chức sở hữu website và ứng dụng TMĐT phải kiểm tra, rà soát, gỡ bỏ các hàng hóa vi phạm… Nhưng tình hình chưa có nhiều cải thiện. Sự thiếu minh bạch và thiếu trung thực của các thương nhân vẫn là bài toán khó khăn, nan giải nhất trong nỗ lực lành mạnh hóa và phát triển bền vững xu hướng TMĐT.

Ngoài ra, các lý do khác bao gồm: hệ thống thanh toán điện tử chưa thuận lợi, hoạt động vận tải giao nhận hàng hóa chưa đáp ứng yêu cầu, nhân lực hiểu rõ và tham gia vận hành hệ thống TMĐT còn thiếu, cơ sở hạ tầng thiết yếu chưa đồng bộ… cũng là những điểm yếu - có nguy cơ kìm hãm tiềm năng phát triển TMĐT thời gian tới.

Giải pháp thúc đẩy kinh tế số Việt Nam

Theo các chuyên gia, thách thức lớn nhất của các cá nhân-doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt doanh nghiệp vừa và nhỏ khi tham gia mua-bán trực tuyến, mua-bán trực tuyến xuyên biên giới, là nguồn nhân lực, ngoại ngữ, cùng hiểu biết về các quy tắc trong lĩnh vực này. Đây cũng chính là nguyên nhân của những bất cập, tồn tại trong ngành suốt thời gian qua. Trong đó, ông Nguyễn Kỳ Minh, Phó Chánh văn phòng Tổng Cục quản lý thị trường, Bộ Công Thương khẳng định: “Sản phẩm nhận được không giống như mô tả trên website bán hàng là yếu tố cản trở sự phát triển của thị trường TMĐT. Tốc độ tăng trưởng của TMĐT ngày càng cao, chúng tôi càng quan ngại về minh bạch sản phẩm, và hàng giả hàng nhái. Hiện nay chúng tôi rất sợ hình thức livestream bởi kênh này bán hàng giả rất nhiều”.

Không chỉ Facebook, TMĐT thông qua các kênh Youtube, Zalo, Tiktok… có lượng người bán hàng đông vô kể, còn lượng hàng và chất lượng thực tế thì “không thể xác định”. Lợi ích vốn có của lĩnh vực này, gồm mua sắm tiện lợi, tiết kiệm thời gian, chi phí, nhiều sự lựa chọn… đã đang bị lu mờ bởi những sai phạm - bất cập, tiêu cực. Đây mới là mối lo lớn nhất của cơ quan chức năng trong nỗ lực phát triển TMĐT Việt Nam.

Nhằm hạn chế những bất cập-thách thức, khai phá hết tiềm năng TMĐT, Chính phủ đã ban hành kế hoạch tổng thể phát triển ngành, giai đoạn 2021-2025. Bản kế hoạch có mục tiêu tổng quát gồm: Hỗ trợ, thúc đẩy ứng dụng rộng rãi TMĐT trong doanh nghiệp và cộng đồng; Thu hẹp khoảng cách giữa các thành phố lớn và các địa phương về khả năng mua-bán trực tuyến; xây dựng “thương trường ảo” lành mạnh, có tính cạnh tranh và phát triển bền vững… Cụ thể hơn, bản kế hoạch đặt mục tiêu đến năm 2025 có 55% dân số tham gia mua sắm trực tuyến, đạt tổng doanh thu 35 tỷ đô la Mỹ, chiếm 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước; thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt đạt 50%... Đưa TMĐT Việt Nam vươn lên vị trí thứ hai Đông Nam Á và là thị trường tiềm năng nhất khu vực vào năm 2025.

Để đạt được mục tiêu đề ra, các chuyên gia cho rằng cần sớm thống nhất quan điểm: TMĐT là lĩnh vực mới, tiềm năng, cần rộng đường phát triển hay nhanh chóng siết chặt kiểm soát - hạn chế những bất cập, tiêu cực. Đây cũng chính là chủ đề nhiều cuộc tranh luận, hội thảo, hội nghị từ lớn đến bé, diễn ra suốt thời gian qua.

Chuỗi sự kiện góp ý xây dựng Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 52 về thương mại điện tử là ví dụ. Sau khi Chính phủ thông qua Nghị quyết 144 về xây dựng Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 52 với 4 chính sách lớn bao gồm: Thu gọn đối tượng thực hiện thủ tục hành chính; Minh bạch thông tin hàng hóa, dịch vụ - chống hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; Thứ ba là quản lý hoạt động mại điện tử trên mạng xã hội và thứ tư là quản lý hoạt động có yếu tố nước ngoài; đại diện Bộ Công Thương, Thứ trưởng Cao Quốc Hưng đã khẳng định, với các hành vi vi phạm phổ biến, phức tạp nhưng chưa được điều chỉnh, đặt ra các yêu cầu mới cần sửa đổi. Đó chính là những điều chúng ta phải đối mặt hằng ngày, sử dụng hằng ngày, góp phần hơn nữa trong hiệu quả hoạt động của TMĐT thời gian tới.

TMĐT đang rất cần một hệ thống pháp luật “soi chiếu” được tình hình thực tiễn, tiên liệu được khả năng phát triển; cần có những văn bản hướng dẫn, thực thi cụ thể, thúc đẩy hoạt động này phát triển đúng tiềm năng, trước khi khẳng định được vị thế “tiên phong của nền kinh tế số”./.

Thu Trang