Một trong những giải pháp ngăn chặn vấn nạn tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống ở miền núi, vùng cao hiện nay đang được triển khai rộng rãi ở các địa phương đó là sự vào cuộc của những ông mai bà mối - những người am hiểu văn hóa dân tộc và có uy tín, có trình độ học vấn trong cộng đồng dân tộc ấy.

Theo phong tục của đồng bào các dân tộc ở tỉnh Lào Cai, lễ cưới được tổ chức không thể thiếu những ông mai, bà mối. Họ là người góp phần quan trọng trong việc nên duyên vợ chồng của các đôi nam nữ. Không có sự chứng kiến, đồng ý của ông mai, bà mối, dù đôi lứa có yêu thương nhau, về chung sống với nhau thì vẫn không được cộng đồng công nhận  là vợ chồng. Vì vậy, một trong những cách thức nhằm ngăn chặn vấn nạn tảo hôn chính là phát huy vai trò của các ông mai bà mối. Đây được xem như một “giải pháp mềm” mà huyện Bát Xát (tỉnh Lào Cai) đã triển khai nhiều năm qua.

Theo ông Lý Việt Hùng, nguyên Trưởng phòng Dân tộc huyện Bát Xát, ông mai bà mối có vai trò đặc biệt quan trọng trong cộng đồng dân tộc thiểu số nơi đây. Họ không chỉ là những người trực tiếp tham gia các hoạt động cải tạo, bài trừ hủ tục cũng như lưu giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc mà còn giữ vai trò quan trọng trong công tác phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống (HNCHT) ở địa phương. “Ông mai bà mối là người tích cực truyền truyền, vận động bà con bằng cách cung cấp các tờ rơi, rồi sổ tay cho mọi người, nhờ vậy, trong năm qua, tình trạng tảo hôn giảm rất nhiều”, ông Hùng cho hay.

Song song với việc tuyên truyền, vận động, chính quyền huyện Bát Xát còn tổ chức hội nghị chuyên biệt dành cho các ông mai bà mối để phát huy hơn nữa vai trò của họ trong cộng đồng, góp phần ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng tảo hôn và HNCHT. Đặc biệt, trong dịp này, chính quyền các cấp cũng tiến hành ký cam kết với những ông mai bà mối để ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng tảo hôn và HNCHT.

Nhờ vận động, tuyên truyền, rất nhiều ông mai bà mối đã ký cam kết không tổ chức nghi lễ kết hôn cho các cặp đôi chưa đủ tuổi kết hôn theo quy định của pháp luật. Không những thế, họ còn trở thành những “tuyên truyền viên” tuyên truyền, giảng giải Luật Hôn nhân và Gia đình cũng như phân tích cho cộng đồng dân tộc tại địa phương những hệ lụy khi kết hôn sớm. Trong giai đoạn từ 2017 đến nay, huyện Bát Xát đã có gần 6.800 lượt người ký cam kết “Không tảo hôn, không hôn nhân cận huyết thống”.

Ông Vàng Văn Phủ, dân tộc Giáy ở xã Quang Kim (huyện Bát Xát), trưởng dòng họ và là ông mối trong dòng tộc khẳng định, hiện nay, các trưởng họ, các ông mai bà mối đều ký cam kết không mai mối, không cúng tế cho các cặp đôi chưa đến tuổi kết hôn theo pháp luật. Hằng tuần, hằng tháng đều tích cực trong công tác tuyên truyền vận động và hòa giải ở cơ sở, góp phần hạn chế tình trạng tảo hôn, HNCHT trong đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương nói chung và tại dòng họ nói riêng.

Huyện Bát Xát đã chỉ đạo thành lập và duy trì 34 mô hình với gần 1.600 thành viên tuyên tuyền về giảm thiểu tảo hôn và HNCHT, góp phần ngăn chặn tình trạng tảo hôn trong đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương. Hiện nay, Bát Xát còn 93 trường hợp tảo hôn và có 1 cặp có ý định HNCHT (con chị gái lấy con em gái). Ngay sau khi phát hiện, chính quyền địa phương đã phối hợp tuyên truyền và ngăn chặn thành công. Bên cạnh công tác vận động, tuyên truyền, những ông mai bà mối đứng ra tác hợp cho các cặp kết hôn khi chưa đủ tuổi sẽ bị xử phạt bằng chính quy ước, hương ước của thôn, bản.

Thời gian tới, chính quyền địa phương tiếp tục bồi dưỡng kỹ năng tuyên truyền, vận động cho đội ngũ ông mai bà mối ngày một tốt hơn. Có như vậy, việc hỗ trợ cấp ủy đảng, chính quyền trong việc tuyên tuyền, vận động người dân nâng cao nhận thức trong cộng tác phòng, chống tảo hôn và HNCHT sẽ thêm phần hiệu quả./.