Dự án kết hợp giữa cải lương và xiếc do Nhà hát Cải lương Việt Nam và Liên đoàn Xiếc Việt Nam dàn dựng dù mới chỉ ở giai đoạn đầu tiên nhưng đã thu hút được sự quan tâm, tò mò của nhiều nghệ sĩ và công chúng yêu sân khấu.

Xuất phát từ nhu cầu đổi mới

Thời gian qua nhiều sân khấu cải lương lớn, nhỏ đã tìm cách phục hồi và phát triển nhưng chất vẫn chưa đi liền với lượng, có những vở diễn được đầu tư lớn nhưng chưa đồng bộ, đến khi lên sân khấu vẫn phải… ngóng người xem.

Không riêng cải lương mà các loại hình nghệ thuật truyền thống đều phải chịu sự cạnh tranh gay gắt của các loại hình giải trí hiện đại, và xiếc cũng không là ngoại lệ.

Vấn đề không phải cải lương, xiếc, hay các loại hình nghệ thuật truyền thống khác đã hết thời, mà bởi nhiều vở diễn lên sân khấu đã sáo mòn, thiếu độc đáo, thiếu những yếu tố mới mẻ nên không được công chúng đón nhận. Để thu hút người xem, sân khấu truyền thống cần đổi mới trong từng vở diễn, trong tư duy thường xuyên của mỗi đạo diễn, nghệ sĩ, người làm nghệ thuật truyền thống.

Thời gian gần đây, nhiều sự kết hợp, sáng tạo, thử nghiệm đã được các nghệ sĩ cải lương nỗ lực thực hiện nhằm kéo khán giả trở lại với nghệ thuật cải lương. Trong những nỗ lực đó, những thông tin ban đầu về một tác phẩm cải lương có sự kết hợp giữa cải lương và xiếc đang gây tò mò, hứng thú đối với các nghệ sĩ và công chúng.

Đạo diễn, NSND Triệu Trung Kiên, Giám đốc Nhà hát Cải lương Việt Nam, cho biết: “Dự án kết hợp cải lương và xiếc do Nhà hát Cải lương Việt Nam phối hợp cùng Liên đoàn Xiếc Việt Nam xuất phát từ đòi hỏi đổi mới để thu hút khán giả, hằng năm, nhà hát phải nỗ lực không mệt mỏi, phải nghĩ và làm cái gì để thu hút được khán giả trong một bối cảnh rất khó cho cải lương nói riêng và sân khấu truyền thống nói chung. Với những yêu cầu đó, đổi mới để tạo nên sự thú vị, hấp dẫn trong những tác phẩm của mình là một việc làm quan trọng. Anh em nghệ sĩ cũng gặp gỡ thường xuyên, và chính trong những lần gặp gỡ ấy đã tạo nên “mối duyên” giữa cải lương và xiếc”.

Mối “lương duyên” đẹp

Hai lĩnh vực nghệ thuật đều có nhu cầu đổi mới để thu hút khán giả. Xiếc thì cần kết nối những tiết mục của mình, sân khấu hóa, kịch hóa nghệ thuật biểu diễn xiếc với những chương trình biểu diễn có nội dung, không phải là những tiết mục đơn lẻ để xiếc trở thành “món ăn” tinh thần mới mẻ, không nhàm chán. Cải lương thì có nhu cầu tìm kiếm ngôn ngữ nghệ thuật khác để hỗ trợ và làm mới cải lương.

Cùng một nhu cầu đổi mới và có cùng đích đến là bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc, nhưng xiếc và cải lương cần làm gì để phát triển mối “lương duyên” này? Điều đầu tiên các nghệ sĩ cùng nghĩ tới chính là những huyền thoại, huyền tích. Bởi khi đưa xiếc vào tác phẩm cải lương sẽ giúp hiện thực hóa những sự biến ảo của các huyền tích mà xưa nay vốn được biểu diễn ước lệ trên sân khấu cải lương biến những tình tiết mơ hồ, huyền bí thành những hình ảnh thực tiễn, sống động trước mắt khán giả…

“Điều đầu tiên lóe lên trong tư duy của những nghệ sĩ xiếc và cải lương là hình tượng nhân vật “Tứ bất tử”, những nhân vật tâm linh đặc sắc của người Việt, được nhân dân tôn thờ. Chúng tôi quyết định chọn nhân vật “Chử Đồng Tử - Tiên Dung” từ kịch bản của cố tác giả Hoàng Luyện. Tác giả Lê Thế Song biên tập lại cho phù hợp với 2 loại hình nghệ thuật là cải lương và xiếc trong một vở diễn có thời lượng khoảng 1h45’. Bổ lớp cho các phân cảnh, tìm kiếm các chi tiết đan xen được các tiết mục xiếc vào vở diễn. Xiếc lúc này có nhiệm vụ giống như các thành phần khác của vở diễn, hòa vào tổng thể của vở diễn”, NSND Triệu Trung Kiên bày tỏ.

Lần đầu các nghệ sĩ cải lương biểu diễn trên một sân khấu tròn 4 mặt với 3 sân khấu phụ, sự kết hợp cải lương và xiếc là một thử thách đối với các nghệ sĩ, bởi các nghệ sĩ cải lương phải học diễn xiếc, còn các nghệ sĩ xiếc phải diễn cải lương. Tuy nhiên, với nỗ lực hết mình cùng với sự thích thú bởi các trải nghiệm mới mẻ, các nghệ sĩ sẽ giúp cải lương - xiếc “lột xác” trong một vở diễn chung hoàn toàn mới mẻ và hấp dẫn.

“Trong vở diễn có một tình tiết là, vị Lạc tướng bị quỷ nhập có tham vọng phá nát vùng đầm Dạ Trạch, hóa tất cả nhân dân thành muông thú… Với cải lương thì việc biến đổi những nhân vật như vậy rất khó và thường được mô phỏng ước lệ trên sân khấu. Tuy nhiên với các nghệ sĩ ảo thuật xiếc, việc hiện thực hóa điều này trên sân khấu đơn giản như “trở bàn tay”. Cùng với những màn diễn đu bay, bão tố… sẽ khiến cho vở diễn kết hợp giữa cải lương và xiếc có được màu sắc mới, khác biệt, thú vị và hấp dẫn”, NSƯT Trần Quang Khải tiết lộ.

Cũng theo NSND Triệu Trung Kiên, phần âm nhạc do NSND Đào Trung sáng tác chính là ước mơ lâu nay của những người làm nghệ thuật cải lương. Theo đó, những lòng bản, làn điệu cải lương xưa nay chỉ có 1 mô-tuýp, khi đàn có thể diễn tấu ngẫu hứng với nhiều cách đàn khác nhau của các nhạc công theo một bản nhạc ngũ cung nhất định. Tuy nhiên lần này, nghệ sĩ Đào Trung phá đi khuôn thước âm nhạc để mỗi làn điệu cải lương đều được hòa âm, phối khí sẽ hòa trộn thành rất nhiều các phẩn bản mang nhiều màu sắc khác nhau. Đây là một sự thử nghiệm mới mẻ và hy vọng sẽ đem lại nét đặc sắc mới cho cải lương.

Ngôn ngữ tổng hợp của cải lương và xiếc khá bề bộn, lại là lần đầu tiên kết hợp những ngôn ngữ cải lương và xiếc, các nghệ sĩ đều phải làm khối lượng công việc gấp 3-4 lần những vở diễn trước kia với hy vọng tạo nên một tác phẩm dễ thưởng thức, tạo hiệu quả nghệ thuật đặc biệt và hy vọng mối “lương duyên” giữa cải lương và xiếc sẽ mang đến cho khán giả sân khấu sự thích thú, đáp ứng được thị hiếu của công chúng./.